Sosyal dışlanma ve kentsel haklar bağlamında Türkiye'de kentsel dönüşüm: İzmir - Narlıdere kentsel yenileme uygulaması (Narkent projesi) örneği

Abstract

Türkiye'nin büyük kentlerinin yaşadığı kentsel gelişim süreçlerinin temel belirleyicisi iç göç ve buna bağlı olarak ortaya çıkan gecekondulaşmadır. Gecekondulaşma günümüzde eski hızını kaybetmiş görünse de gecekondular, kentsel gelişim açısından belirleyicilik işlevini önemli ölçüde sürdürmektedir. Çünkü kentsel yenileme/dönüşüm süreçlerinin odaklandığı asıl alan, özellikle Türkiye'de, gecekondu yerleşimleridir. Bu tez, Türkiye'nin en büyük kentleri arasında yer alan İzmir'in, son zamanlarda konut alanı özelliğiyle öne çıkan ve hızla değerlenen Narlıdere ilçesinde yer alan İkinci İnönü Mahallesine odaklanmaktadır. İkinci İnönü Mahallesi değişmekte olan bir gecekondu mahallesi olup, 1990'ların ortalarından itibaren Narlıdere Kentsel Yenileme Projesi (NARKENT Projesi) adıyla bir kentsel yenileme süreci yaşamıştır. Bu sürecin sonunda 342 gecekondulu aile, kendileri için yapılmış NARKENT bloklarına taşınmıştır. Bu çalışma, söz konusu kentsel yenileme sürecini ve kentsel yenileme/dönüşüm projeleri ile sosyal dışlanma olgusu arasındaki ilişkiyi anlamayı, bu süreçlerin sosyal dışlanmayla mücadelede kullanılabilmesinin koşullarını tartışmayı ve incelediği kentsel alanın gelişimi üzerine öngörülerde bulunmayı amaçlamıştır. Konunun ele alınışında ana çerçevenin belirlenmesini sağlayan kavramlar kentsel yenileme/dönüşüm, sosyal dışlanma ve kentsel haklar olmuştur. Çok boyutlu bir olgu olan sosyal dışlanmanın araştırma alanındaki izleri sürülmüş ve bölgede uygulanan kentsel yenileme projesinin sosyal dışlanma süreçleri üzerindeki olumlu/olumsuz etkilerine odaklanılmıştır. Alandaki araştırmanın sonucunda katılım süreçlerinin diyalog ve uzlaşma temelinde organize edilememesinin memnuniyetsizliği körüklediği; kentsel yenilemenin, mekâna fiziksel müdahale anlamını aşmadığı, sosyal, kültürel, ekonomik boyutlarının göz ardı edildiği ve süreçten etkilenenlerin kente çok yönlü entegrasyonuna ilişkin çaba gösterilmediği zaman sorunları büyüten bir araç olduğu ortaya çıkmıştır. Bunun yanı sıra kentsel yenileme/dönüşüm uygulamalarının, kentin bütünü içerisindeki yerinin ve kentin bütününe yapacağı olumlu/olumsuz etkinin ince bir şekilde düşünülmeden; ayrıca bölgede yaşayan halkın gereksinimlerini anlamak amacıyla gerçekleştirilecek sosyolojik analizlerden yoksun olarak projelendirilmesi, işin teknik yönünün öne çıkarılması da olumsuz sonuçlara yol açmaktadır. Bu tezin temel önerisi, kentsel yenileme/dönüşüm de dâhil olmak üzere tüm kentsel süreçlerde 'kentsel haklar'ın, kente müdahalenin sınırlarını ve şeklini belirleyen temel kaynak olarak kabul edilmesi, hukuksal düzlemde temellendirilmesi ve bu hakların somutlaşması konusunda bir aşama olan Avrupa Kentsel Şartının belediyelerce imzalanması için gerekli hukuksal ortamın oluşturulması gerekliliğidir. Anahtar Kelimeler: Kentsel Yenileme/Dönüşüm, Sosyal Dışlanma, Kentsel Haklar