Dinamik kentsel büyüme modeli: lojistik regresyon ve cellular automata (İstanbul ve Lizbon örnekleri)

Abstract

Kentsel büyümenin yapısının ve süreçlerinin anlaşılması kentleşme ve kentsel yayılmanın bilimsel bir perspektifte incelenmesini gerektirir. Kentsel dokudaki değişim yönü ve hızının kaba tahminlerin ötesinde daha kabul edilebilir bir bilimsel kesinlikle tespiti günümüzde kentle ilgili yapılan araştırmaların temel konularından birini teşkil etmektedir. Özellikle sürdürülebilir kent yönetimi ve kentsel gelişimin planlamasında bu bakış açısı önemli bir yere sahiptir. Son yıllarda coğrafi bilgi sistemleri ve uzaktan algılama alanında yaşanan teknolojik ilerlemeler kentsel sistemlerin doğasının kavranması, bileşenlerinin anlaşılması ve ilişkilerin modellenmesinde önemli fırsatlar sunmaktadır ve bu alanda elde edilen kimi sonuçlardan hızlı kentsel büyümenin izleme ve yönetiminde de yararlanılmaktadır. Bu çalışmada mekansal gelişme olgusunun ölçüm, değerlendirme ve kestiriminde yararlı ve yaratıcı bir yöntem olarak bir anlamda tekrar keşfedilen kentsel modeller konusu ele alınmış, bu çerçevede özellikle yeni yaratıcı bakış açıları ve yeni paradigmalar sunan, ?kullanıcı bazlı modeller? (agent based models), ?cellular automata? ve ?istatiksel modelleme? ?? yöntemleri kentsel çerçevede irdelenmiştir. Kent planlaması alanında ya da ulaşım ve altyapı sistemleri yönetimi gibi kentlerle ilgili konularda yararlanılan işletme ve kestirim modellerinin hemen bütünüyle doğrusal ya da lineer karakterde konvansiyonel modeller olduğu görülür. Bu tür modeller, kolay oluşturulabilmeleri, olgunun kavranmasını kolaylaştıran basitleştirilmiş yapıları ve uygulamaya yönelik kesin sonuçlar üretmeleri gibi nedenlerle yaygın bir şekilde tercih edilmektedirler. Ancak doğrusal modeller çoğu kez gerçeklerin ?karikatürleştirilmiş? kopyaları olmaktan da öteye gidememektedir. Bir kentsel olgunun gerçek nitelikleri ile anlaşılabilmesi ve kavranmasında doğrusal modellerin yetersizliği de aynı ölçüde geçerlidir. Zira giderek daha iyi anlaşılmaktadır ki, doğanın yapısı ve karakteri genellikle doğrusal olmayan, ?nonlineer? yapıdadır. Kenti karmaşık bir sistem olarak gören ve bu kuramsal çerçevede mekansal gelişimi üzerine geliştirilen istatistiksel modelleme ve cellular automata Lizbon ve İstanbul Metropoliten Alanında uygulanarak, 1930, 1950, 1985, 1995 ve 2005 gibi farklı dönem ve buna bağlı dinamikleri bünyesinde barındıran yıllar incelenerek Lizbon ve İstanbul Metropoliten Alanında mekansal gelişim olgusu karşılaştırmalı olarak değerlendirilmiştir. Anahtar Kelimeler: İstanbul, Lizbon; kentsel modelleme, kentsel büyüme, hücresel otomata