Kıyı alanlarındaki kentsel projelerin bağlamla ilişkilenmesi için arazi kullanımına dayalı bir yaklaşım önerisi - İstanbul Örneği

Abstract

Tarihsel süreçte değişen kentsel, ekonomik, politik ve teknolojik etkenlerle, kıyılarda yer alan işlevler de değişmiştir. Bu işlevsel değişimdeki en büyük kırılma endüstri devriminin liman kentlerinde yarattığı dönüşümdür. 1960'lı yıllardan başlayarak özellikle sanayi işlevlerine dayalı alanların kentsel kıyılardan uzaklaşmasıyla boşalan alanlar hızla çöküntü bölgelerine dönüşmüştür. Bu nedenle bu alanlarda bir çalışma yapılma ihtiyacı doğmuştur. 1960'larda başlayan başarılı öncü örneklerin de etkisi ile kıyı düzenleme projeleri 1980'lerde ivme kazanmış; günümüze kadar evrilerek devam etmiştir. Bu tezin ana temasını oluşturan temel kavram 'kentsel kıyı'dır. Tez kapsamında bahsi geçen projeler kentsel kıyı projeleri olarak tanımlanmıştır. Kentsel kıyı projeleri su ve kent arasında var olan ancak zamanla kopmuş bulunan fiziksel ve sosyal ilişkiyi günümüz koşullarında yeniden üretme sürecidir. Bu bağlamda günümüzde gerçekleştirilen projelerdeki genel eğilim; kıyı alanına konut, ticaret, rekreasyon, ulaşım gibi işlevler getirerek alanları yeniden düzenlemektir. Dünya örnekleri incelendiğinde bu projeler içerisinde başarılı olanların tamamı ise ekonomik, ekolojik, toplumsal yararları dengelemeyi başarabilen, ekonomik, ticari, rekreasyon ve ulaşım gibi pek çok farklı aktivite fırsatları sunabilen çalışmalar olmuştur. Tezin ikinci bölümünde kıyı alanlarındaki kentsel proje kavramı ele alınmıştır. Öncelikle kıyı alanlarının düzenlenmesi ile ilgili kavramlar ve müdahale biçimleri hakkında literatür taraması ile tezin kavramsal alt yapısı oluşturmuştur. Tezin kalanında kullanılacak terminoloji bu bölüm kapsamında belirlenmiştir. Akabinde kıyı düzenleme projeleri ile ilgili tarihsel bir araştırma yapılarak, 1960'lardan başlayarak günümüze kadar geçen sürede kıyı alanlarındaki kentsel projelere etki eden dünyadaki eş zamanlı gelişmeler-dinamikler çözümlenerek, incelenen projelerdeki farklı yaklaşımlar neden ve sonuçları karşılaştırmalı olarak ortaya konmaya çalışmıştır. Kıyı alanlarında kentsel projelerin tarihsel süreç içerisindeki evriminin analizi sonrasında, özgün bir kentsel kıyı düzenleme projesinin yapısını oluşturan temel kavramları saptayabilmek için dünya örnekleri incelenmiştir. Yine bu bölümde kentsel kıyı alanlarında arazi kullanımına dayalı bir çalışma yapılmış, farklı işlevlere sahip kıyı düzenleme projelerinin kriterleri belirlenmiştir. Tezin üçüncü bölümünde; İstanbul özelinde bir alan çalışması yapılmıştır. Öncelikle İstanbul kentsel kıyı alanlarının tarihsel süreci, mekânsal değişime ve mevzuata etki eden dinamikler çerçevesinde tartışılarak kronolojik bir analiz yapılmıştır. Yine bu bölümde İstanbul kentsel kıyı alanlarının mekânsal değişimin sayısal analizi ve değerlendirilmesinin yapılması planlanmıştır. Tez kapsamında bu çalışma 2003-2018 tarihleri ve mekânsal olarak kentsel kıyı alanları ile sınırlandırılmıştır. Doğal, ekolojik, kırsal kıyı alanları araştırma kapsamında değildir. Bu tarihler arasında mekânsal değişim; dolgu yöntemi ile yeni üretilen alanlar ve arazi kullanımındaki değişim olacak şekilde analiz edilmiştir. İstanbul kıyılarında üretilen yeni kentsel mekanlar, bu mekanların arazi kullanımı ise dolgu alanları başlığında ayrıca analiz edilmiştir. Tezin dördüncü bölümünde; Tarihi Yarımada-Atatürk Havalimanı arası 2000'lerde yapılan kentsel kıyı düzenlemelerinin detaylı analizi tartışılmıştır. 2003-2018 yılları arası neoliberal politikalar ekseninde gelişen mega projeler, yatırımlar, üretilen yeni kentsel alanlar (dolgu alanları) bu bölümde detaylı analiz edilip, aynı tarihlerde değişen arazi kullanımlarının sayısalları ile karşılaştırılmıştır. Bütün bu analizler ışığında tezin asıl meselesi olan ve birçok soruna konu olan noktasal projelerin sürecinin ve etkilerinin daha anlaşılabilir olmasını amaçlayan, farklı boyutlarda ele alan sayısal bir analiz metodolojisi geliştirilmiştir. Son olarak yapılan çalışmada noktasal projelerden çıkan veriler ışığında bir üst ölçeğe geçilerek, 3. bölgenin (Tarihi Yarımada-Atatürk Havalimanı) bu tarihler arasındaki mekânsal değişimi, projelerin bölge bazında getireceği yükler hesaplanacak ve gelinen bu durumun İstanbul kentsel kıyı alanlarına etkisi tartışılmıştır.