Sanayi bölgesinden metropol-içi sanayi kümelenmesine kent merkezinin dönüşümü : Bomonti ve çevresi

Abstract

Kent merkezleri, farklı ekonomi politik dönemlerde geçirdikleri dönüşüm katmanları ile hakim kentsel politikaların okunabildiği çok özel bir ortam sunar. Özellikle 1980'lerde küresel ekonomik yeniden yapılanmanın bir sonucu olarak, büyük ölçekli sanayi faaliyetlerinin metropol kentlerden desantralizasyonu ve yükselen hizmet ekonomisi ile, kent merkezlerinin literatürde sanayisizleşme odağında tartışıldığı görülmektedir. Bu dönüşümle kentler hakim analizlerde başat olarak konut ve tüketim fonksiyonları üzerinden, bir yeniden üretim alanı olarak kavramsallaştırılmaktadır. Ancak kent merkezlerinin aynı zamanda, yüzyüze iletişim olanakları sağlayan koşulları, hazır emek gücü havuzu, kiralık işyerleri, müşterek alt yapı hizmetleri, ulaşım olanakları, çeşitlilik gösteren fonksiyonları ile farklı ekonomi politik dönemlerde rolleri yeniden tanımlanmakta, ulusal ekonomilerin farklı yüzlerini gösterebilmektedir. Doktora tez çalışmasında İstanbul'un en merkezi yerlerinden biri olan Bomonti'nin çevresiyle beraber, kapitalist gelişimin farklı evrelerindeki ekonomik peyzajı, bunun ilişkisel, bütünsel dönüşümü ve günümüzdeki durumu ele alınmıştır. Güncel akademik çalışmalarda tekstilin Bomonti'si saklı kalırken, semtin 'sanayi bölgesi' geçmişi ile ilgili yapılmış olan çalışmalarda Bomonti'nin çevresiyle olan ilişkisi saklı kalmıştır. Bu çerçevede tez çalışmasında, niceliksel ve niteliksel farklı veri kaynaklarından yararlanarak öncelikle Bomonti ve çevresinin bir sanayi bölgesinden, hazır giyim sanayi kuruluşlarının kümelendiği bir bölgeye dönüşümü ele alınmaktadır. Ardından Osmanbey Piyasası'nın bir parçası haline gelen bu bölgenin günümüzdeki durumunun, kuruluşların nitelikleri, çalışanların emek süreçleriyle ilişkilendirilerek ortaya çıkarılması amaçlanmıştır. Bu sayede gayrimenkul ekonomisi dinamikleriyle ele alınan bu alan, sanayi kuruluşları, yer seçim dinamikleri ve çalışanlar üzerinden yeniden kavramsallaştırılmaktadır. Metropol kent merkezine, dönüşümün bittiği bir görünüm olarak değil, farklı ekonomi politikalarla yeniden yapılandırılan, dönüşümün devam ettiği bir düzlem olarak bakılmaktadır. Bu anlamda Bomonti ve çevresinin mekansal karakterinin, ulusal ve küresel üretim dinamiklerinin de dönüştüğü üç dönem içinde, 1980 öncesi, 1980-2000 arası ve 2000 sonrası günümüzde Bomonti, Bomonti'nin "sıçradığı" bir mekan olarak Halide Edip Adıvar Mahallesi ve Osmanbey Merkezi İş Alanı'nın kuruluşu, gelişimi ve hazır giyim sanayi açısından bugününe odaklanılır. Farklı tarihlerdeki telefon defterleri adres kayıtları, gazete arşivleri, günümüz medya taraması ve görüşmeler kullanılarak niceliksel ve niteliksel analiz teknikleri bir arada kullanılmıştır. Geçmişten günümüze birbiriyle ilişki içinde olan bu bölgenin sanayi peyzajına, geçmişten günümüze burada bulunan üretim faaliyetlerinin neden burada bir yığılma oluşturduğuna, mekan, çalışanlar ve kuruluşlar çerçevesinden bakmak, günümüz 'sanayisizleşme' tartışmalarına somut mekansal bir boyut kazandırdığı gibi, kent merkezinin tarihsel ilişkilerinin nasıl mekana gömülü olduğunu, mekanda emek süreçleriyle kurulan ekonomik ilişkilerin birbirine bağımlı yapısını ve niteliksel-duygusal süreçlerini de göz önüne sermektedir. Anahtar kelimeler: Bomonti, metropol-içi sanayi örgütlenmesi, yer seçim kuramları, emek yoğun sanayi, dönüşüm