Erişilebilirliğe bağlı arazi değer değişiminin eleştirel gerçekçilik yöntemi ile irdelenmesi : İstanbul Metrobüs Sistemi

Abstract

Planlamanın temel konularından biri olan kentsel hizmetlerden "toplu taşıma sistemi yatırımları", kamu yararı gözeterek, tüm gelir gruplarına eşitlik ilkesinden doğan erişebilme hakkının tanınması bakımından önem teşkil etmektedir. Kamunun topluma eşit erişilebilirlik hakkı dağıtmak adına yaptığı toplu taşıma sistemleri, bir yandan erişilebilirlik imkânı sağlarken, diğer yandan toplu taşıma sistemi geldikten sonra zamanla mekanlarda planlanan/planlanmayan mekânsal etkiler yaratarak, arazi değerlerinde ve arazi kullanım türlerinde değişikliğe sebep olmaktadır. Bu değişiklikler yaşanırken konut satış fiyatlarında ve kiralarda da artış gözlenmekte, bunun sonucunda kullanıcı değişikliği meydana gelmektedir. Erişilebilirliğin sağladığı faydadan yararlanmak isteyen yeni gelen arazi kullanım türleri, arazi değer artışını daha da hızlandırmaktadır. Bu süreçte kamu ve özel sektörlerin planlayarak/planlanmayarak yaptığı arazi kullanım türlerinin yer seçimi kararları önemli bir rol oynamaktadır. Kamunun bu süreci fırsata çevirmesi için vergilendirme sisteminde yapılacak değişiklikler ile birlikte toplu taşıma hattı boyunca ve durağın erişilebilir alanı içerisinde yer alan mekâna ilişkin de kararlar alınması gerekmektedir. Entegre ulaşım sisteminin planlanması, halkın katılımı ile bisiklet yolları, yaya yolları ve yeşil alanlar ile desteklenen kamusal mekanların oluşturulması, bu mekanlar oluşturulurken konut ve ticaret yoğunluğunun tespitinin yapılması, durağın geleceği alanda olası mekânsal değişikliklerin yaşanmasının ön görülebilmesi için durak etrafındaki arsa spekülasyonuna uğrayabilecek büyük mülkiyetli parsellerin ve boş arsaların toplu taşıma sistemi gelmeden önce tespitinin yapılması büyük önem taşımaktadır. Bundan yola çıkarak tezin amacı İstanbul metrobüs sisteminin kent ölçeğinde ve durak ölçeğinde sağladığı erişilebilirliğin arazi değer ve arazi kullanım türü üzerinde yarattığı değişimi Eleştirel Gerçekçilik (Critical Realizm) yöntemi ile ele alarak zaman ve mekân çerçevesinde değerlendirmektir. Bu bağlamda, tezin özgünlüğü ise erişilebilirlik arazi değer değişimi ilişkisine bir yöntem (Eleştirel Gerçekçilik) çerçevesiyle hem İstanbul metrobüs sistemi bütünündeki hem de durak ölçeğindeki değer artışının zamanlamasına bakarak, İlişkisel Katmanlaştırma Modeli ile kantitatif veriler üzerinden ve alanda yapılan gözlem ve mülakatlar ile kalitatif veriler üzerinden ampirik olarak sınanan bir çalışma olmasıdır. Anahtar kelimeler: Erişilebilirlik, Arazi Değeri, Eleştirel Gerçekçilik, Metrobüs(BRT), İstanbul Metrobüs Sistemi