ÖLENG/(Y) ÖLEN SÖZCÜĞÜ VE NEVAYÎ İLE BABUR'DA BİR TÜR OLARAK ÖLENG

Abstract

Tarihî ve etimolojik sözlüklerde "şarkı, türkü" anlamına gelen ölengin, öncelikle köken bilgisi ve anlam bilgisi yönünden ele alındığı bu makalede tarihî ve çağdaş Türk lehçelerinde kullanılan farklı biçim ve anlamlarına da yer verilmiştir. Ölengi edebî bir terim olarak ise ilk kez ele alan Fuad Köprülü, "Tuyug" adlı makalesinin üçüncü bölümünde Nevayî"nin Mizanü'lEvzan"ında ve Babur"un Aruz Risalesi"ndeki Doğu Türklük alanına ait bazı nazım biçimlerine yer verirken ölenglerden de bahseder. Ali Şir Nevayî"nin İskendername adlı mesnevisinde âdeta su ilahesi "Ölenk" için söylenen şarkıları hatırlatırcasına yer alan ve "öleng" sözcüğüyle bitirilen nakaratlı söyleyiş, sözcüğün "şarkı, türkü" biçimindeki anlamıyla ilişkilendirilerek düşünüldüğünde "öleng"in bir tür adı olarak da anlam alanının genişlediğine işaret etmektedir. Edebî bir terim olarak kullanılan ve Doğu Türklük alanına özgü olan bu türün, özelliklerinin ilk kez belirtildiği Babur"un Aruz Risalesi"nin Paris ve Tahran"da bulunan nüshalarındaki ilgili satırlara yer verilmiş, örnekler bugün de çağdaş Türklük alanlarında görülen ölenglerle karşılaştırılarak sözcüğün köken ve anlam bilgisine dair bazı değerlendirmelerde bulunulmuş ve Köprülü"nün sadece Paris nüshasına dayalı okumalarındaki bazı eksikler Tahran nüshasıyla giderilmiştir

Öleng which means "song, folk song" in historical and etymological dictionaries, primarily discussed in care of etymological and semantic in this paper, and its different forms and meanings in the historical and contemporary Turkish dialects has also been presented. Fuad KöprÜlÜ had discussed firtsly that öleng is a literary term. Fuad KöprÜlÜ had inserted some verses from the field of East Turkish that are in Nawai"s Mizan al-Awzan and in Babur"s Tractate of Aruz, "tuyug" called in the third part of his article. And also he had dealed with ölengs. In Ali Shir Nawai"s İskendername the chorused way of saying which has been finished within word of "öleng" and has been placed so to say ıt is reminding that has been sung songs for goddess of the water "Ölenk", is indicate the word of "song, ballad" when considered in relation to the meaning in the form of "öleng" suggests that expanding the sense of space in a type name. In addition to, species of this poetry used as a literary term in Eastern Turkic field that is unique. The first time its properties mentioned in the copies in Paris and Tehran of Babur"s Tractate of Aruz. In this study, the lines whichare in these copies included and these were compared with contemporary Turkic fields"s ölengs; so discussed about evaluations of etymological and semantic of the word and KöprÜlÜ"s some of the deficiencies about "öleng" that are be derived from just read in Paris based on copies of copies has been resolved with Tehran