Geleneksel Türk Osmanlı çarşı yapıları ve günümüzdeki alışveriş merkezleri üzerine bir inceleme

Abstract

İnsanların birtakım ihtiyaçlarını karşılamak üzere birbirleriyle karşılıklı yarar sağla-yan ilişkilere girmeleri yoluyla ortaya çıkmış, sosyal bir eylem olan alışveriş eylemi, değişen ve artan gereksinim ve isteklerle daha düzenli ve organize mekan ve yapılar inşa edilmesi ihtiyacını ortaya çıkarmıştır. "Geleneksel Türk Osmanlı Çarşı Yapıları ve Günümüzdeki Alışveriş Merkezleri Üzerine Bir İnceleme" adlı bu tez çalışması kapsamında, alışveriş eyleminin gerçekleştirildiği mekanlar iki ayrı dönemde ele alınmıştır. Osmanlı mimarisinde üstü açık ya da kapalı bir eksen üzerine yan yana veya karşılıklı olarak dizilmiş dükkan sıralarından oluşan ticaret yapısı türü olan arastalar, çarşının odağını oluşturan kıymetli eşyaların satıldığı ve önemli evrakların saklandığı bedestenler, çarşı içinde ticaretin yapıldığı en küçük birim olan ve farklı iş kollarına hizmet eden dükkanlar, esnafın ve zanaatkarın üretim ve ticaret yaptığı hanlar ve bütün bu birimleri içeren çarşılar Osmanlı İmparatorluğu'na farklı dönemlerde başkentlik yapmış olan Bursa, Edirne ve İstanbul şehirlerinde incelenmiştir. Bu örnekler doğrultusunda Geleneksel Türk Osmanlı Çarşı yapılarının oluşumu ve mimari özellikleri saptanmıştır. Çalışmanın ikinci bölümünde özellikle 1980 sonrası değişen koşullara uygun olarak değişen ve ihtisaslaşan yeni alışveriş mekanları olan alışveriş merkezlerinin varlıklarının artışı göz önünde bulundurularak, İstanbul kentinin yeni alışveriş odaklarından örnekler seçilerek mimari tasarım ilkeleri incelenmiş, değişen alışveriş alışkanlıklarının bu mekanları nasıl şekillendirdiği ortaya konmuştur. Sonuç olarak bu farklı iki dönemde incelenen alışveriş mekanları yapılış amacı, konum faktörü, zaman faktörü, çevre ile uyum ve mimari planlama ilkeleri açısından benzerlikleri ve farkları ile tespit edilmiş ve Marmara Bölgesi için farklı fonksiyon ve kapasitede hizmet veren çeşitli tiplerdeki alışveriş mekanlarını içeren bir dokümantasyon çalışması yapılmıştır.