18. yüzyıl Osmanlı kütüphanelerinin yapım teknikleri ve I. Mahmut kütüphanesi restorasyon uygulaması üzerine bir değerlendirme

Abstract

Kütüphaneler, 18. yüzyılda Osmanlı İmparatorluğu inşa faaliyetleri içerisinde önemli yer tutan yapılardır. Lale Devri ile birlikte artan kültürel hayatın bir yansıması olarak ilime ve dolaylı olarak kitaba verilen değerin artması ile birlikte padişahlardan devlet adamlarına kadar birçok kişi kütüphane kurulmasına vesile olmuş, yaptırdıkları kütüphaneleri yaşatmak için ayrı vakıflar kurmuştur. Bu dönemde inşa edilmiş kütüphaneler, mimari açıdan da önem teşkil etmektedirler. İlk defa 17. yüzyılın ikinci yarısında müstakil bir kütüphane yapısının ortaya çıkmasıyla birlikte kütüphane mimarisi kendine has özellikler kazanmış, 18. yüzyılda ise en parlak dönemini yaşamıştır. 18. yüzyılda inşa edilmiş kütüphaneler, müstakil kütüphane mimarisinde bir adım öne geçerken, kütüphaneleri yalnızca medrese veya cami içerisinde kurulmaktan başka boyutlara taşımışlardır. Kendi vakfı ile ayakta durabilen ve vakfı sayesinde sürekliliği sağlanan kütüphane yapıları, neredeyse kendi külliyelerini oluşturacak seviyelere gelmiştir. Bu dönemde inşa edilmiş kütüphane yapıları, cami merkezli külliye içinde müstakil, cami merkezli külliye içinde bitişik, saray içinde müstakil, tekke merkezli külliye içinde müstakil vb. farklı durumlarda meydana getirilmiştir. Merkezî plan şemasının kütüphane yapılarında en mükemmel biçime geldiği yegâne dönem yine 18. yüzyıldır. Bu çalışmada kârgir yığma sistemiyle inşa edilmiş kütüphanelerden farklı özelliklere haiz bazıları plan özellikleri, cephe özellikleri, yapım teknikleri ve malzeme özellikleri yönünden ele alınarak, 18. yüzyıl kütüphane yapılarının mimari durumu hakkında ayrıntılı bir inceleme ortaya konulmuştur. Çalışmanın ikinci bölümünde Fatih Camii bitişiğinde inşa edilmiş 18. yüzyıl kütüphanelerinden biri olan I. Mahmut Kütüphanesi, ilk bölümdeki özellikler doğrultusunda incelendikten sonra, yapım teknikleri göz önüne alınarak, yapıda görülen bozulmalar ele alınmış, 2008-2012 yılları arasında geçirdiği restorasyon uygulaması sırasında yapılan müdahaleler anlatılmıştır. Anahtar Kelimeler: Kârgir yığma yapı, restorasyon uygulaması, kütüphane, 18. yüzyıl Osmanlı kütüphaneleri, koruma ve onarım.