Kıyı alanlarında kentsel tasarım bağlamında kayıp mekanların irdelenmesi, İstanbul-Eminönü örneği

Abstract

Tezin ana hatlarını kıyı mekânı üzerinde farklı müdahaleler sonucunda işlevsiz kalan kamusal alan kullanımlarının kentsel tasarım bağlamında değerlendirilmesi oluşturmaktadır. Bu kapsamda kayıp mekân ve kıyı mekânı örnekleri incelenip değerlendirilecektir. Kamusal mekân kent hayatı içerisinde vazgeçilmez öğelerden biridir. Bu mekânların doğru ve işlevli değerlendirilmesi oldukça önemlidir. Kentliye katkı sağlayamayan ve planlanan işlevi yerine getiremeyen mekânlar kent için bir kayıp haline dönüşmektedir. Bu kayıp mekân olgusu tezin ilerleyen bölümlerinde açıkça ifade edilecektir. Ayrıca ilerleyen bölümlerde çeşitli kamusal mekân kullanımları kayıp mekân bağlamında değerlendirilecektir. İlk çağdan beri insanlar hep yaşam koşullarını iyileştirecek ve günlük yaşantılarını kolaylıkla yürütebilecek alanlara yönelmişlerdir. Bu doğrultuda kıyı mekânı yaşam, barınma ve beslenme için uygun bir yerleşme alanı olmuştur. Buna bağlı olarak geçmişten bugüne dek kıyı kentlerinde açık alan düzenlemeleri de kara kentlerine göre farklı karakter göstererek gelişmiştir. Su ile kara arasında kalan kıyı bölgelerini, ticaretin, insan çeşitliliğinin ve yoğunluğunun yaşandığı, kentin dış dünya ile bağlantı noktası olma özelliğini gösteren, kentin ekonomik ve kültür alanları olarak değerlendirilebileceği özel mekânlar olarak tanımlamak mümkündür. İstanbul kenti kıyı bakımından şanslı bir kenttir. Kentin morfolojik yapısı kentin kendine has bir kıyı yapısının olmasına neden olmuştur. Özellikle bulunduğu konum itibari ile İstanbul uzun bir kıyı hattı ve birçok kıyı mekânı barındırmaktadır. Ayrıca kent, tarihin en önemli suyollarından biri olan Akdeniz- Karadeniz arası suyolunu tam olarak içinde barındırmaktadır. Bu suyolu aynı zamanda tarihin en büyük ticaret güzergâhlarından birini de oluşturmuştur. Kentsel yaşam küreselleşme ve teknoloji toplumunun etkisi ile tarz değiştirmeye başlamıştır. Buna artan nüfus da eklenince kamusal alana yaklaşım bilinci değişmiştir. Eski dönemlerde insanlar boş zamanlarını değerlendirmek için doğayı tercih ederken günümüz toplumunda boş zamanları değerlendirme, gitgide azalan kamusal alanlar nedeni ile daha çok teknoloji vasıtası ile olmaktadır. Kentlerin kamusal mekânlarının kentlinin ihtiyaçlarını karşılayacak düzeyde yeterli olamaması toplumu bu tercihe itmektedir. Son yıllarda kentlerde bulunan her boş alan konut rantı gözü ile değerlendirilmektedir. Böylelikle zaten kentlinin ihtiyaçlarını karşılayamayan kamusal alan stoğu gitgide azalmaktadır. Mevcut olan kamusal alanlar da belirli etmenler ile yanlış müdahalelere uğramakta ve kayıp mekân haline gelmektedir. Kentlerde en çok yanlış kullanımlara maruz kalan kamusal alanlar kıyı mekânlarıdır. Bunun nedeni ise bu bölgelerin günümüzde gitgide kamusallık bağlamında önem kazanması ile birlikte en çabuk bu alanların tahrip edilmesidir. Kıyı mekânları yanlış kentsel tasarım müdahaleleri ile biçimlendirildikleri takdirde değerlendirilememiş işlevsiz mekânlar haline gelmektedir.Bu değişim süreci içerisinde İstanbul'un Fatih ilçesindeki Eminönü Meydanı değerlendirildiğinde bu alanın tarih boyunca birçok kentsel tasarım müdahalesi geçirdiği gözlemlenmektedir. Bu müdahalelerin çoğu başarılı ve kullanılabilir bir kamusal alan yaratmayı amaçlasa da her müdahale bu amaca ulaşamamıştır. Mekânın geçirdiği süreç içerisinde sahip olduğu işlevsellik ve meydanın kullanım biçimi o mekânın kamusal anlamda kaderini belirleyecektir.