“Kamu yararı” sorunsalının kent planlama disiplinindeki rolü ve Vezneciler-Sultançiftliği raylı sisteminin değerlendirilmesi

Abstract

Yaşanmakta olan kentsel değişimler ve çağdaş kentsel gelişme dinamiklerin planlama sistematiğinin ileriliğindeki önemli rolü yadsınamaz düzeydeyken, mevcut yöntemlerin yetersizliği ve uygulamalardaki başarısızlıklar, kent planlama disiplininin temel ilkelerinin sorgulanmasına neden olmuştur. Bundan dolayı tez çalışması kapsamında, planlamanın temel dayanağı olan kamu yararı ilkesinin geçerliliği ve rolü sorgulanmaya çalışılmıştır. Bunu gerçekleştirirken, kentsel gelişmeler ve çağdaş kentsel dinamikleri kavrayan ve kapsayan bir planlama sistematiği içinde kamu yararı ilkesinin etkinliğinin sağlanabilmesi amaçlanmıştır. Eşitsizliklerin giderek yoğunlaştığı yeni Dünya düzeni içinde, kamu yararını sağlayabilmenin en etkin ve yaygın araçlarından biri olan kamusal hizmetlerin, kamu yararı etrafında biçimlenen bir planlama olgusunun bileşeni olabilmesine yönelik ele alışların neler olabileceğini belirlemek hedeflenmiştir. Kısaca özetlenmeye çalışılan amaç çerçevesindeki bu çalışma, üç ana bölüm veönerilerin geliştirildiği sonuç bölümünden oluşmaktadır. Birinci bölümde, çalışmanın çıkış noktasını oluşturan ve kentsel planlama tarihinin önemli bir kısmında etkisini sürdüren geniş kapsamlı planlama anlayışının temelini oluşturan kamu yararı sorunsalı, kavramsal olarak incelenmiştir. Ardından kentselplanlamanın yaşadığı değişim sürecindeki rolü eleştirel bakış açısıyladeğerlendirilerek, planlama yaklaşımlarının vardığı nokta vurgulanmaya çalışılmıştır. İkinci bölümde, kentsel planlama kararları doğrultusunda sunulmakta olan kentsel hizmetlerden, toplu ulaşım hizmetlerinin incelenmesi amaçlanmıştır. Bunun için, öncelikle kuramsal boyutta ve yasal düzlemlerde kamu hizmetinin içeriği, özellikleri, temel ilkeleri ve kapsamına incelenmiştir. Bu kavramsal çerçeveden sonra, kentsel ulaşım hizmetlerinde değişen yaklaşımlar değerlendirilerek;dönemsel yaklaşımla ele alınan değişimlerin sonucunda bir kamu hizmeti olan toplu ulaşımın ne olduğu, işletme biçimleri konusunda değişen yapılar ve kamu -özel sektör ilişkilerinin yansımaları ortaya konulmaya çalışılmıştır. Çalışmanın ilk iki bölümünde incelenmiş olan kuramsal çerçevenin, toplu ulaşım yatırımları boyutunda uygulamadaki yansımalarını inceleyebilmek amacıyla üçüncü bölüm de, ülke ekonomisi ve nüfusu üzerinde büyük etkilere sahip İstanbul'daki güncel yatırımlardan biri incelenmiştir. Kentin yeniden tümboyutlarıyla şekillenmesinde önemli sonuçlar doğuracak ve büyük kitleleri etkileyecek raylı ulaşım sistemlerinden biri olan Vezneciler-Sultançiftliği Raylı Ulaşım Sistemi, kentsel planlama, kamu hizmeti, kentsel hizmet ve kamu yararıanahtar kavramlarıyla ve önceki bölümlerde ortaya konulmuş olan konseptle değerlendirilmiş ve kritiği yapılmaya çalışılmıştır. Bunun öncesinde hızlı kentsel gelişmelere sahne olan İstanbul'da raylı ulaşım sistemlerinin gelişimi tarihsel perspektifle incelenmiş, son dönemdeki mevcut projeler ve yapılması düşünülen yatırımlar araştırılarak, örnek projenin büyük sistemdeki yeri belirlenmeye çalışılmıştır. Vezneciler-Sultançiftliği Raylı Ulaşım Sistemi, bir kamu yatırımı vetoplu ulaşım hattı olarak eleştirel bir yaklaşımla, sistematik bütünlük, kaynakların optimum kullanımı, arazi kullanım kararları ile ulaşım altyapısının uyumu, sistemin sürekliliği ve bileşenleriyle ilişkileri, sosyal etkileri, kentsel koruma konsepti ile uyumu , ... gibi kriterlerle incelenerek sonuca yönelik çıkarsamalar yapılmıştır. Eşitsizliklerin giderek yoğunlaştığı yeni Dünya düzeni içinde, kentsel planlama, tarihsel dönüşümü içinde hiç olmadığı kadar kamu yararına kenetlenmek durumundadır. Kamu yararından vaz geçildiği takdirde özünü ve varlık nedeniniyitirebilecek olan planlama disiplinin sistematiğini şekillendirmesine; kamu yararını sağlayabilmenin en etkin ve yaygın araçlarından biri kamusal hizmetlerin, planlama olgusunun bileşeni olabilmesine yönelik öneriler sonuç bölümündesunulmuştur. Bu öneriler, çalışmanın içeriği doğrultusunda yer alan ana bölümler kapsamında ele alınarak genel bir değerlendirme ile varılmak istenen noktalar vurgulanmıştır.