Berlin İslam Sanatları Müzesi’nde bulunan Türk halıları

Abstract

Düğümlü halı Orta Asya'da Türklerin yaşadıkları bölgelerde ortaya çıkmış ve buradan dünyaya yayılmıştır. Tarihimiz boyunca halı ve kumaş sanatımız da bizimle birlikte gelişmiş ve gittiğimiz her yere yayılmıştır. Özellikle halı sanatında verdiğimiz eserler sadece Türkiye'de değil, dünyanın önemli müzelerinde de yer almışlardır. Türklerin halı ve kumaş sanatı sadece Türk kültürü için değil verdiği eserlerle dünya halı ve kumaş sanatı açısından da önemli bir yere sahiptir. Türk kültürü ve sanatı üzerine araştırma yapılırken, Türkiye'de bulunan eserlerin yanı sıra yurt dışında çeşitli müzelerde bulunan eserlerimizin de araştırılması gerekmektedir. Çünkü yurt dışındaki müze ve özel koleksiyonlarda Türk sanatına ait çok önemli parçaların olduğu tespit edilmiştir. Birçok ülkenin müzelerinde, kütüphanelerinde, arşivlerinde ve özel koleksiyonlarında bulunan Türk kültürüne ait sanat eserlerinin en azından envanterleri ve görselleri bilinmelidir. Günümüzde yurt dışında bulunan eserlerimiz ile ilgili genel bir bilgiye sahibiz, fakat bu eserler hakkında yeterli araştırmanın yapılmadığını da görmekteyiz. Ülkemizde de bu konuda en azından yeterli bir envanter araştırması yapılmalı, bu eserlerin görsellerine ulaşılmalı, desen analizleri yapılarak Türk sanatı içindeki önemi ve yeri tespit edilmelidir. Türk sanatı açısından sadece yurdumuzdaki önemli eserlerimiz değil, tüm yurt dışında bulunan eserlerimizin de tespit edilmesi ve bu konuda yeterli kaynak oluşturulması gerekmektedir. Bu ise çok geniş bir araştırma olacağından bir plan dâhilinde düzenlenerek ele almasının daha doğru olabileceği düşünülmelidir. Konu hakkında ayrıntılı bir çalışma yapabilmek için branşlara ayrılabilineceği gibi konunun genişliği acısından bölgesel ayrımlara da gidilebilinir. Bu nedenle Berlin İslam Sanatları Müzesi'nde bulunan Türk halıları konu olarak alınmıştır. Müzede bulunan Türk halıları saptanmış, envanter numaralarına ve görsellerine ulaşılmış, bu eserlerin desen özelliklerinin ne olduğu, hangi tarih aralığına ait olduğu, şu an bulunduğu müzeye nereden ve nasıl getirildiği gibi bilgiler de araştırmada sunulmuştur. Ayrıca bu eserlerin var ise eşleri ve benzerleri tespit edilmeye çalışılmış ve hangi müze ya da özel koleksiyonlarda olduğunun bilgisi verilmiştir. Berlin İslam Sanatları Müzesi'nde yer alan Türk halıları belirlenmiş, bir katalog haline getirilmiş, desen özellikleri incelenmiş ve başka müzelerde bulunan benzerleri ile karşılaştırmaları yapılmıştır. Bu halıların literatür taramaları yapılmış, şimdiye kadar hangi kaynaklarda yer verildiği tespit edilmiştir. Bu çalışma esnasında birçok müzeci ve halı dokuyucusuyla görüşme yapılmış ve onların da bilgilerinden yararlanılmıştır. Sonuç olarak Berlin İslam Sanatları Müzesinde bulunan 14. yüzyıl ile 20. yüzyıl tarihleri arasındaki 108 adet Türk halısı incelenmiştir. Bu halılardan 5 tanesi II. Dünya Savaşı esnasında yanan 2 tanesi de kaybolan halılardandır. Müzede incelenen halılardan 3 tanesi hayvan figürlü halı, 13 tanesi Holbein halısı, 14 tanesi Uşak halısı, 8 tanesi Bergama halısı, 2 tanesi Osmanlı Saray halısı, 7 tanesi Osmanlı Kahire ve 2 tanesi Şam halısı, 22 tanesi Anadolu'nun farklı bölgelerinden halılar ve 30 tanesi de seccadedir. Seccadeler arasında ise 2 adet Bellini seccadesi, 5 adet Uşak seccadesi, 2 adet Transilvanya seccadesi, 2 adet Osmanlı Saray seccadesi, 5 adet Gördes seccadesi, 3 adet Kula seccadesi, 4 adet Ladik seccadesi, 3 adet Mucur seccadesi ve 4 adet Milas seccadesi yer almaktadır. Ayrıca müzede bulunan fakat bilgilerine ulaşılamadığımız ve inceleyemediğimiz 31 adet de Türk halısı ve halı parçasını tespit etmiş bulunmaktayız. Yapılan araştırmalarımız sonucunda Berlin İslam Sanatları Müzesi'nde şu anda 136 adet Türk halısının mevcut olduğunu tespit etmiş bulunmaktayız.