Günümüz vitray sanatında biçim ve içerik analizi

Abstract

Ortadoğu'dan Bizans'a oradan tüm Avrupa'ya yayıldığı sanılan vitray sanatının ilk örnekleri 11. yüzyılda dini yapılarda görülmeye başlanmıştır. Romanesk ve Gotik dönemi kapsayan Orta Çağ'da, sembolik değer taşıyan vitraylar öncelikle, okuma yazma bilmeyen halka Hıristiyanlığın temellerini öğreten yol gösterici kaynak olmuşlardır. 13. yüzyılda mimarinin değişimiyle birlikte ortaya çıkan geniş boşluklar pencere kullanımı için uygun bir alan yaratmış ve bu sayede vitray Gotik mimarinin en belirgin özelliği haline gelmiştir. 14. yüzyıl ortalarına kadar varlığını güçlü bir şekilde sürdüren vitray sanatı, 15. yüzyıla gelindiğinde, çeşitli dinsel, toplumsal sebepler ve vitray sanatı için olumsuz sayılabilecek teknik gelişmelerden dolayı, yavaş yavaş etkinliğini yitirmiştir. Özellikle matbaanın bulunmasıyla, vitrayın halk üzerindeki eğitici amacı ortadan kalkmış ve sonraki yüzyıllarda neredeyse unutulmasıyla sonuçlanacak bir sürece girmiştir. 16. ve 17. yüzyıllarda sekülerleşmeye başlayan vitray, ilk kez kilise dışında da kullanılmaya başlanmış, tarihi olaylar ve törenler gibi konular üzerine yapılmış vitraylar kamu binalarında ve soyluların evlerinde kendine yer bulmuştur. 19. yüzyıla kadar sınırlı sayıda ve pratik sebeplerle yapılan vitray, bu yüzyılda Gotik canlanma ve artan Katolik inançla birlikte tekrar ilgi görmeye başlamıştır. Bu anlayış doğrultusunda İngiltere'de oluşan 'Arts and Crafts' ve devamında özellikle Fransa ve Doğu Avrupa'da etkisini gösteren 'Art Nouveau' gibi 19. yüzyıl sanat hareketleri, dönemin vitray sanatına yön veren en kayda değer gelişmelerdir. 19. yüzyıla dair önemli bir yenilikte, Avrupa'nın pek çok yerinde, bir kısmı hala faaliyette olan ve büyük miktarlarda üretim yapan vitray atölyelerinin açılmış olmasıdır. 20. yüzyıl vitrayın tamamen sekülerleştiği ve atölyelerden çok bireylerin öne çıktığı bir dönemdir. Ayrıca bu yüzyılda cam plakaların beton içine yerleştirilmesi şekliyle yapılan beton vitray (dalla verre) ve gemmail (yapıştırma vitray) gibi iki yeni vitray tekniği de ortaya çıkmıştır. İçinde bulunduğumuz dönemde ise yeni teknikler ve çağdaş malzemeler günümüz vitray sanatçılarının, geleneksel bir teknik olan vitrayı yeni ve yaratıcı biçimlerle kullanmasına olanak sağlamıştır. Gelişen teknolojinin sanatçıya daha çok renk ve pigmente ulaşma imkânı, daha hızlı imalat süreci gibi her zamankinden daha büyük avantajlar sağladığı görülmektedir. Anahtar Kelimeler: Vitray, Form, Işık, Renk, Cam