Vahid Paşa Yazma Eser Kütüphanesi’ndeki Fatih Devri Ciltleri

Abstract

İslâmiyet’in tarih sahnesine çıkması ve akabinde yaşanan fetihler neticesinde İslâm sanatına yeni bezeme unsurları girmiştir. Kâğıdın icadından sonra kitap üretimi çoğalmış ve tarih boyunca da farklı teknik ve usullerle tezyin edilmiştir. Türklerin İslâm ile tanışması Arap coğrafyasına Orta Asya birikimlerini taşımasına vesile olmuş ve devamında üretilen sanat eserlerini estetik bakımdan etkilemiştir. Uygur Türkleri ile başlayan Türk cilt sanatı, Arap ve İran coğrafyalarında birbirinden kıymetli eserlerin çıkmasına etki ederek tezyinatları her daim göz kamaştırıcı güzellikte olmuştur. 9. yüzyıldan 13. yüzyılın ortalarına kadar üretilen ciltler ekseriyetle geometrik veya rûmî bezemeli yapılmış akabinde bitkisel desenlere doğru geçiş yaşanmıştır. Anadolu Selçuklularından sonra Memlük Devleti ile Karamanoğulları Beyliği Türk cilt sanatı birikimini devam ettirmiş ve ancak İstanbul’un fethinden sonra Osmanlı cildi kendi üslubunu oluşturabilmiştir. Fatih Devri’nde yaşamış kudretli bir sanatkâr olan Baba Nakkaş’ın stilize ettiği çiçek motifleri devrin bezeme anlayışını etkileyerek kitap sanatlarında çokça tercih edilen süsleme unsuru olmuştur. 15. yüzyılda üretilen ciltlerin motifleri önceki devirlere nazaran farklı olduğu gibi tasarım şemaları, şemse biçimleri ve deri renkleri de yeni arayışların habercisi olmuştur. Cilt sanatı araştırmalarında ağırlıklı olarak 16. yüzyıl veya sonraki dönemlere ait eserler ele alınmakta ve önceki devirlere ait akademik ve sanatsal çalışmaların az bulunduğu gözlemlenmiştir. Bu sahadaki çalışmalara katkı sağlamak amacıyla kütüphanelerde araştırmalar yapılmış ve Vahid Paşa Yazma Eser Kütüphanesi’ndeki 3286 adet yazma eser ayrıntılı bir şekilde incelenerek Fatih Devri’ne ait altı adet cilt tespit edilmiştir. Ciltler; desen, kompozisyon ve teknik açıdan değerlendirilerek diğer müze ve kütüphanelerdeki örneklerle de karşılaştırılmıştır.

As a result of the emergence of Islam on the stage of history and the subsequent conquests, new ornamental elements have entered the Islamic art. Turkish bookbinding art, which started with the Uyghur Turks, has always had a dazzling beauty by affecting the emergence of precious works in Arab and Iranian geographies. The bindings produced from the 9th to the middle of the 13th century were mostly made with geometric or rumi decorations and then there was a transition towards floral patterns. After the Anatolian Seljuks, the Mamluk State and the Karamanid Principality continued the accumulation of Turkish bookbinding art and only after the conquest of Istanbul, the Ottoman binding could create its own style. Floral motifs stylized by Baba Nakkaş a mighty artist who lived in the Fatih Era influenced the decoration understanding of the period and became a highly preferred decoration element in book arts. The motifs of the bindings produced in the 15th century were different from the previous periods as well as the design schemes shemse shapes and leather colors heralded new searches. Bookbinding studies mainly focus on works from the 16th century or later, and it has been observed that academic and artistic works from previous periods are rare. In order to contribute to the studies in this field, researches were carried out in libraries and 3286 manuscripts in the Vahid Pasha Manuscript Library were examined in detail and six bookbindings belonging to the Fatih Period were identified. Bookbindings design was evaluated in terms of composition and technique and compared with the examples in other museums and libraries.