Çok yönlü bir kişilik: Ressam Hüseyin Zekâî Paşa

Abstract

Türkiye'de Batılı anlamda tuval resminin gelişiminde önemli bir yeri olan "Asker Ressamlar" kuşağının güçlü temsilcilerinden olan Hüseyin Zekâî Paşa, resimlerinin yanı sıra, arşiv, belgeleme, fotoğrafçılık, müzecilik, koleksiyonculuk, resim öğretmenliği ve sanat yazarlığı gibi farklı alanlardaki çalışmalarıyla sanat tarihimizde öncü bir rol oynamış ve dönemin kültür sanat hayatına önemli katkılarda bulunmuştur. Hüseyin Zekâî Paşa'nın yaşamı ve eserleriyle ilgili yeni bilgi ve belgelerin ortaya çıkarılmasını amaçlayan bu tezde, Osmanlı Arşivi'nde yer alan belgeler, dönemin yayınları ve Hüseyin Zekâî Paşa'nın 1913 yılında yayımladığı Mübeccel Hazineler isimli kitabı üzerinde durularak, sanatçının çok yönlü kişiliğine değinilmiş, kendi dönemi sonrasını etkileyen sanatsal görüş ve faaliyetleri ele alınmıştır. Yapılan görüşme ve araştırmalar neticesinde Hüseyin Zekâî Paşa'nın ulaşılabilen tüm resimleri, çektiği fotoğraflar ve sanatçı hakkındaki belgeler bu çalışmaya dahil edilerek bir katalog çalışması yapılmış, sanatçının eserleri elde edilen yeni bilgi ve bulgular üzerinden değerlendirilmiştir. Hüseyin Zekâî Paşa, Harbiye Mektebi'nde öğrenciyken yaptığı bir resim ile II. Abdülhamid'in dikkatini çekmiş, henüz öğrenciyken Yıldız Sarayı'na yaver olarak alınmıştır. Yaşamının yaklaşık otuz yılını sarayda geçiren sanatçının bu görevi esnasındaki faaliyetleri sadece yaptığı resimlerle sınırlı kalmamış, padişah için fotoğraf albümleri hazırlamasında görev alması ve fotoğraf çekmesi, Yıldız Porselen Fabrikası'nda üretilen porselenlerin resimlemesi, Yıldız Sarayı'nda bir askerî müze kurulması, Alman İmparatoru II. Wilhelm ve İran Şahı Muzaffereddin gibi saraya gelen önemli yabancı konukların ağırlanması, Bursa ve çevresindeki şehirlerde eski eserlerin araştırılmasında görev alması, saray kompleksinde yer alan bazı köşklerin duvar resimlerinin hazırlanması gibi görevleri de kapsamıştır. Zekâî Paşa, uzun yıllar boyunca birlikte çalıştığı Şeker Ahmet Paşa'nın 1907 yılında vefat etmesi üzerine saray başressamı olmuştur. II. Abdülhamid'in 1909 yılında tahttan indirilmesinin ardından emekli olan sanatçı, bu tarihten sonra kendini tamamen resim, sanat yazarlığı, koleksiyonculuk ve sanat danışmanlığı gibi çalışmalara adamıştır. Zekâî Paşa, 1913 yılında matbu anlamda sanat tarihi yazımındaki ilkler arasında değerlendirilen Mübeccel Hazineler isimli kitabını yayımlamış, 1917 yılında Maarif Nezareti tarafından Sanayi-i Nefise Encümeni üyeliğine tayin edilmiş ve bu komisyonun başkanlığını yapmış, 1916, 1917 ve 1919 tarihinde dönemin en önemli sanat etkinliklerinden biri olan Galatasaray Sergileri'ne katılmıştır. Özellikle natürmort ve peyzaj türündeki çalışmalarıyla tanınan Hüseyin Zekâî Paşa, emekliliğinin ardından resimsel anlamda en başarılı çalışmalarını üretmiştir.