KUTB’UN HÜSREV Ü ŞÎRÎN’İNDE OĞUZCA ÖZELLİKLER

Abstract

XIII. yüzyıldan itibaren Harezm ve Sirderya’nın aşağı kesimlerinde, kısmen Oğuz (Türkmen) ve Kıpçak yerli ağızlarının etkisi altında ve Ka rahanlı Türkçesinin devamı niteliğindeki geçiş dönemine "Harezm Türk çesi" denir. Harezm dönemi eserlerinin en belirgin ortak özellikleri Doğu Türkçesi ile birlikte Oğuz-Türkmen ve Kıpçak Türkçesi dil özelliklerini bir arada barındırmasıdır. Karma dil özelliğine sahip Harezm Türkçesiyle yazılmış eserlerden biri de XIV. yüzyılın ilk yarısında, 1340-1342 yılları arasında Kutb tarafından Farsçadan Nizamî’nin aynı adlı eserinden ter cüme edilmiş olan Hüsrev ü Şîrîn’dir. ?üsrev ü Şîrîn adlı mesnevi, Fars edebiyatının en önemli isimlerinden biri olan Genceli Nizamî tarafından XII. yüzyılda yazılmıştır. Kutb’un Hüsrev ü Şîrîn’i bir Kıpçak Türkü olan Berke Fakih tarafından 1383 yılında istinsah edilmiştir. Bu nüsha, Paris Bibliothèque Nationale’da 312 numara ile kayıtlıdır. Harezm sahasında yazılan eserler arasında Kutb’un ?üsrev ü Şîrîn’inin önemli bir yeri var dır. ?üsrev ü Şîrîn bir aşk mesnevisidir. Konusu bakımından devrin diğer eserlerinden ayrılmaktadır. Eser üzerinde ilk çalışmayı Ananiasz Zaj?c zkowski yapmıştır. Zaj?czkowski, 1958 yılında eserin transkripsiyonlu metnini ve tıpkıbasımını, 1961 yılında ise sözlüğünü neşretmiştir. ?üs rev ü Şîrîn’in transkripsiyonlu metnini Hacıeminoğlu da yayımlamıştır. Eserin dili hakkında farklı görüşler vardır. Harezm Türkçesinin genel dil özelliklerinin yanı sıra Oğuzca özellikler de taşıdığı dikkati çekmektedir. Bu çalışmada, ?üsrev ü Şîrîn’de yer alan Oğuzca ses ve şekil özellikleri incelenmiştir. Hüsrev Şîrîn’de tespit edilen Oğuzca ses ve şekil özellikleri ile söz varlığına dair örnekler, Hacıeminoğlu tarafından yayımlanan me tinde geçtiği mısra numaraları verilerek gösterilmiştir.

Since the 13th century, in the lower parts of Harezm and Sirderya, the transition period in the character as a continuation of Karakhanid Turkic, partly under the influence of the local dialects of Oghuz (Turkmen) and Kipchak, is called "Harezm Turkish". The most prominent common features of the Harezm period works are that they contain the linguistic features of Oghuz-Turkmen and Kipchak Turkish together with Eastern Turkish. One of the works written in Harezm Turkish, which has a mixed language feature, is Hüsrev ü Şîrîn, which was translated from Persian by Kutb between 1340-1342 in the first half of the 14th century. The mesnevi named ?üsrev ü Şîrîn was written in the 12th century by Genceli Nizamî, one of the most important names in Persian literature. The Hüsrev ü Şîrîn of Kutb was copied in 1383 by a Kipchak Turk, Berke Fakih. This copy is registered with number 312 at the Paris Bibliothèque Nationale. Among the works written in the Harezm area, Kutb’s Hüsrev ü Şîrîn has an important place. Kutb’s ?üsrev ü Şîrîn is a love mesnevi. It differs from other works of the period in terms of its subject. Ananiasz Zaj?czkowski was the first to study on this work. Zaj?czkowski published the transcribed text and facsimile of the work in 1958, and the dictionary of the work in 1961. The transcribed text was also published by Hacıeminoğlu. There are different opinions about the language of the work. It is noteworthy that in addition to general language features of Harezm Turkish, it has Oghuz features as well. In this study, the phonetic and morphological features of Oghuz in ?üsrev ü Şîrîn were examined. The phonetic and morphological features of Oghuz language and examples of vocabulary, which are determined in Hüsrev ü Şîrîn, are shown by giving the line numbers mentioned in the text published by Hacıeminoğlu.