Türkiye’de gündelik hayatın finansallaşması . beyaz yakalıların finansal borçluluk deneyimleri

Abstract

Bu çalışmada, finansal borçluluk deneyimlerinin gündelik hayatın finansallaşması çerçevesinde nasıl kurulduğunun ve buna bağlı olarak borçlu öznelliklerin üretiminin nasıl gerçekleştiğinin ortaya konması amaçlanmıştır. Finansallaşmış neoliberalizmde borç ve borçluluğun anlamları finansın spekülatif mantığıyla dönüşmüştür. Buna bağlı olarak, ihtiyaç kredisi ve kredi kartı gibi finansal araçlarla gerçekleşen borçlanma deneyimlerinin, finansal araçları içermeyen borçlanma deneyimlerinden farklılaştığı ölçüde borçlu öznelliklerin de bu bağlamda dönüşüp çeşitleneceği iddia edilmektedir. Buna göre, finansal borçluluk deneyimleri hem deneyim öznelerinin içinde bulunduğu sosyo-ekonomik koşullar aracılığıyla hem de alacaklı-borçlu ilişkisini meydana getiren tüm öğelerle ilişkilenme biçimlerine göre değerlendirilmiştir.

Çalışma kapsamında İstanbul'da çalışan en az bir ihtiyaç kredisi çekmiş olan beyaz yakalı 25 katılımcıyla birebir derinlemesine görüşmeler yapılmış. Bu görüşmeler, söylem analizi aracılığıyla analiz edilmiştir.

Çalışma üç bölümden oluşmaktadır. İlk bölümde, neoliberalizm ve onun en etkili aracı olarak finansallaşmanın yapısal bir incelemesi sunulmuştur. İkinci bölümde, yönetimsel bir akıl olarak neoliberalizm, finansallaşma ve öznellikler ilişkisi incelenmiştir. Bu bağlamda, Foucault'nun neoliberalizmin öznesi olarak tanımladığı kendinin girişimcisi homo economicus'un, finansallaşma ve neoliberalizmin birbiriyle ilişkisi üzerinden ele alındığında nasıl farklılaştığı ortaya konulmuştur. Üçüncü bölümde ise saha çalışmasının verilerinden yola çıkılarak homo debtor ve finansallaşmış insan sermayesi figürlerine atfedilen özelliklerin gündelik hayatta ne kadar karşılık bulduğu, finansal borçluluk deneyimlerinin nasıl kurulduğu incelenmiştir.

Katılımcıların finansal borçluluk deneyimleri, borçlanma sebepleri ve kredinin anlamıyla birlikte şekillenmiştir. Buna göre kredi ve borç birbirine özdeş deneyimler değildir. Kredinin anlamı, borcun toplumsal ilişkilere ya da bireysel sorumluluklara referansla taşıdığı ahlâki bagajı olduğu gibi taşımaz. Kredinin olumlu anlamı ise bir güçlenme etkinliği ya da arzu edilen şeye ulaşımı mümkün kılan, kolaylaştıran, hızlandıran bir araç olmasıyla biçimlenir. Bu farklılaşmanın sebebi, kredi sürecinde bankanın bir alacaklı olarak konumu ve finansal borçluluğun fragmanlı ve aksak zamanı ve yok mekânıdır.

Sonuç olarak, kredinin spekülatif mantığının hem borçlanma deneyimine sirayet ederek, borçlanma süreci ve borçluluğa dair bütünlüklü bir anlatı kurmaya izin vermediği tespit edilmiştir. Finansal borçluluk deneyiminin spekülatif ve fragmanlı yapısı, borcu normalleştiren mekanizmayı meydana getirir. Borcun normalleşmesi, borçluluğun içinde inşa edildiği yaşamın sosyo-ekonomik koşullarıyla bağıntısını koparır. Borcun normal olduğu ve borçluluğun görünmez kılındığı noktada, borçlanmayı bir zorunluluk olarak ortaya çıkaran yapısal koşullar göz ardı edilir. Böylelikle, kredinin tepkisel borçlanma dışı kullanımlarının bir sorun olarak ortaya çıkmadığı gibi ve politikleştirilemez de.

Anahtar Kelimeler: borç, finansal borçluluk, kredi, kredi kartı, finansallaşma.