Biyo-politika, özneleş(tir)me ve milliyetçilik : Kürt toplumsal hareketleri

Abstract

Milliyetçilik kuramlarını, biyo-politika ve biyo-iktidar kavramları ekseninde tartışan bu tez, milliyetçilik ve biyo-politika ilişkisini sorgulamayı amaçlamaktadır. Bu çalışmada, Cumhuriyet döneminde uygulanan siyaset tarzı, ?Kürt meselesi? üzerinden çözümlenmeye çalışılmıştır. Bu araştırmanın hedefi ise, 19. yüzyılda Osmanlı İmparatorluğu ile başlayan ve Cumhuriyetin kurulmasıyla devam eden merkezileşme/batılılaşma hamleleriyle paralel bir şekilde yönetim yapısının geçirdiği dönüşüm karşısında Kürtlerin sosyo-politik dinamizmini anlamaya çalışmaktır.Cumhuriyetin kuruluş aşamasında yaşanan bazı olaylar (Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası deneyimi, Şeyh Said İsyanı vb.) sonucunda, halkın din ve yerel otoritelere meylettiği görülmüştür. Cumhuriyet idarecileri, bu deneyimler sonucunda iktidarını tesis etmek için toplumu -yeni ve ?modern? olarak gördüğü- Türk milli kimliği üzerinden dönüştürmeye çalışmıştır. Cumhuriyet, topluma din gibi ?geleneksel? olan kimlik öğesinin yerine (ya da onun üzerine), yeni bir kimlik olarak gördüğü ve Osmanlı'nın son dönemlerinde başlayan bir çaba olan Türk milliyetçiliği kaftanını giydirmeye çalışmıştır. Bu milli inşa ile birlikte, idari anlamda merkezi bir politika da şekillenmeye başlamıştır.Osmanlı'nın son döneminde başlayan ve Cumhuriyet ile birlikte düşünsel ve pratik olarak büyük oranda kalıcılaşan yönetim mantığı da, Kürtlerin, siyasetin (biyo-politik) bir müdahale nesnesi haline getirilmesidir. Bu tarihsel hat üzerinde, bu çalışmanın temel iddialarından biri, Cumhuriyet'in Kürt siyasetinin, Kürtleri, Türklük sınırları içinde kabul etmediği ancak ?asimilasyon? vasıtasıyla ?milli? kimliklerinden uzaklaştırmaya çalıştığıdır. Bu nedenledir ki, Cumhuriyetin Kürt toplumu ile ilgili siyaset tarzının, nüfusun geri kalanı için uyguladığı Türkleştirme siyaset tarzından farklı olduğu savunulmuştur.Osmanlı İmparatorluğu ile başlayan merkezileşme hamleleri, Kürtlerin uzun yıllar alışkın oldukları idari özerkliğin ortadan kalkmasını beraberinde getirmiştir. Bu nedenle Kürt coğrafyasında bir dizi ?direniş? ve ?isyan? ortaya çıkmıştır. Bu durum karşısında devlet idarecileri, Kürt coğrafyasını ve Kürt halkını, toplumun diğer bileşenlerinden ayrı bir kulvarda değerlendirip onlara şiddete dayalı ?tedip?, ?tenkil? ve ?iskan? politikalarını uygulamıştır.Cumhuriyet'in biyo-politika ile de ilişkili olan milliyetçilik stratejisi karşısında, Kürtlerin yarattığı dinamizme bakıldığında, bu çalışmanın temel iddialarından biri de; Kürtlerin, 19. yüzyılda başlayan ve 1930'ların sonuna kadar devam eden sosyo-politik devinimlerinin başat motivasyonunun iddia edildiği gibi ?milli? saiklerle gerçekleşmediğidir. Özellikle, 1925-1938 yılları arasındaki dönemde, pek çok ?Kürt isyanı?ndan bahsedilmektedir. Ancak, ?isyan? olarak hatırlanan pek çok hadise, genellikle asayiş olayları veya Kürt toplumunun yeniden dizaynı için kullanılan şiddete karşı verilen direnişlerdir. Bu hadiseleri, ?Kürt milli isyanları? olarak görme eğilimi, hem devlet söyleminde hem de Kürt milliyetçiği nezdinde genel bir kabuldür. Devlet söyleminin nedeni açıktır. Yeni kurulan ulus devlet için ?iç düşman? söylemi, Türklüğü kurmaktadır. Bunun dışındaki esas motivasyon, isyanlar bahane edilerek Kürtlere karşı uygulanan şiddetin meşruiyetinin üretilmesidir. Diğer yandan, 1960'lardan sonra gelişen Kürt milliyetçiliği için de dönemin tüm hadiselerini milli isyanlar olarak hatırlamak, ?milli? inşa için önemli bir araçsallık işlevi sunmaktadır. Kısacası, 1925-38 yılları arasındaki devinimlerde milli bir motivasyondan bahsetmek güçtür. Bu ve benzeri nedenlerle anılan dönem, Kürt milliyetçiliğinin miladı olarak da değerlendirilemez. İşte, bu çalışma 19. yüzyıldan 1900'lerin ortalarına kadar olan dönemdeki devlet siyasetini ve Kürt sosyo-politik dinamizmini başka bir açıdan değerlendirme çabasının ürünüdür.