Doğu Türkçesiyle yazılmış Acâyibü’l-Mahlukât ve Garayibü’l-Mevcudat (201a-249b yaprakları) (dil incelemesi-metin-Türkiye Türkçesine aktarım-dizin)

Abstract

Yüksek lisans tezi olarak hazırlanan bu tez, mütercimi belli olmayan ve klasik sonrası Doğu Türkçesi dönemine ait olarak düşünülen önemli bir ansiklopedik eserdir. Üzerinde çalışılan Uppsala Üniversitesi Kütüphanesi 637 numarada kayıtlı olan el yazması tercümenin 201a-249b yaprakları incelenmiştir. Çalışmada dil incelemesi, metin, Türkiye Türkçesine aktarım, dizin ve tıpkıbasım bölümleri bulunmaktadır. Acayibü'l- Mahlukat ve'l Garayibü'l- Mevcudat, kısmen peygamberler ve mucizelerini, hayvanlar âlemini, önemli tarihî şahsiyetleri, dünya üzerindeki farklı kavim ve yaratıkları, tıp ilmini ve buna benzer ilimleri, daha birçok olayları ve bilgileri aktaran çok önemli bir eserdir. Acayibü'l- Mahlukat'lar ilk olarak Fars edebiyatında ortaya çıkmış, Arap ve Türk edebiyatına da buradan sirayet etmiştir. 15. yüzyıl ile 20. yüzyıl arasında geniş bir kullanım alanı olan Doğu Türkçesi, "Klasik Öncesi", "Klasik" ve "Klasik Sonrası" olmak üzere üç döneme ayrılır. Klasik sonrası Doğu Türkçesi dönemine ait eserlerde çeşitli lehçe özellikleri görülmeye başlanır. Bu döneme bu açıdan bir geçiş dönemi de denebilir. Acayibü'l- Mahlukat'ın bu tercümesi, geçiş dönemi dil özelliklerini yansıtması açısından Türk dili tarihi üzerine yapılacak çalışmalar için önemlidir. Tezin Giriş bölümünde Acayibü'l- Mahlukat hakkında birtakım bilgiler verilmiş, bu eserin Fars, Arap ve Türk edebiyatındaki tercümeleri zikredilmiştir. Daha sonra üzerinde çalıştığımız bu eserin yazıldığı Doğu Türkçesi ve Klasik sonrası Doğu Türkçesi hakkında bilgiler verilerek eserin müstensihi, yazıldığı dönem ve çevresi hakkında düşünceler belirtilmiştir. Yazım ve Dil Özellikleri bölümünde, eserin dikkat çekici yazım özellikleri, ses bilgisi, biçim bilgisi ve söz varlığı üzerinde durulmuştur. Metin bölümünde Arap harfli metin, çeviri yazı alfabesine aktarılmıştır. Türkiye Türkçesine Aktarım bölümünde Doğu Türkçesiyle yazılmış olan metin, Türkiye Türkçesine aktarılmıştır. Dizin bölümünde metinde yer alan bütün sözcükler metinde kullanılan anlamları ve kökenleri belirtilerek alfabetik bir sırayla verilmiştir. Daha sonra da Batı Türkçesiyle yazılmış bir Acayibü'l- Mahlukat ile tablo şeklinde özel adlar karşılatırması yapılmıştır. Tıpkıbasım bölümünde ise üzerinde çalışılan Uppsala Üniversitesi Kütüphanesi 637 numarada kayıtlı olan el yazması nüshanın tıpkıbasımı verilmiştir.