Türkiye’de belgesel fotoğrafın propaganda amaçlı kullanımı

Abstract

Propaganda, kişilerin ve kitlelerin, düşünce, davranış, inanç, değer ve tutumlarını etki altına almak için, iletişim aracı yardımıyla yapılan yönlendirmelerdir. Propaganda kullanımının geçmişi çok eskilere dayanır. İnsanlar, tarihsel süreçte, -dönemlerinin var olan propaganda araçları ile - kitleleri ikna etmek, onlarda istedikleri davranış biçimleri oluşturmak için büyük çaba sarf etmişlerdir. Tarihte, propagandadan yararlananlar daha çok iktidarlar iken, günümüzde, başta yönetimler, sivil toplum örgütleri, muhalefet grupları gibi siyasal, ekonomik ve kültürel amaçlı kurum ve kuruluşlar propagandanın işlevinden yararlanmaktadır. Tarihte propaganda araçları, statü ve üstünlük göstergesi olan kılık kıyafetten, büyük mimari yapılara, resim ve heykelden, basılı ve görsel iletişim araçlarına doğru giderek artan ve çeşitlenen bir ivme ile sürekli gelişim göstermiştir. Günümüzde, propaganda araçları içinde, kitle iletişim araçlarının tartışılmaz bir üstünlüğü göze çarpmaktadır. Görselliğin ön plana çıktığı 19.ve 20 yüzyılda, fotoğraf, en etkili propaganda araçlarından biri olmuştur. Bunun en önemli nedeni, fotoğrafın "o anda" yaşanan gerçekliği yansıttığı konusunda kitlelerde bir algının oluşmasıdır. Bu yönüyle fotoğraf, hem bir kanıt, hem de bir belge olarak propaganda tarihinde oldukça sık kullanılmış; sonuçta, belgesel fotoğraf adıyla yeni bir tarz ortaya çıkmıştır. Belgesel fotoğraflar, yazılı basın araçlarında, özellikle gazetelerde, geniş bir kullanım alanı bulmuş; fotoğraf ile haber birleşmiş; böylece, yayın organları büyük satış rakamlarına ulaşmıştır. Kamuoyunu etkileme gücünün geniş kitleler tarafından kabul edilmesiyle birlikte fotoğraf, özellikle 20 yüzyılın başından itibaren toplumsal bir eleştiri aracı olarak kullanılmaya başlanmıştır. Artık, fotoğrafçının amacı, salt belgelemek değil, çektiği fotoğraflar aracılığıyla toplumdaki aksaklıkları ortaya koymak ve bu konuda ilgililerin dikkatini çekmek; çözüm üretmektir. Sosyal Belgesel adı verilen bu belgesel türünde, etkili fotoğraf birlikleri kurulmuş, dünyaca ünlü fotoğrafçılar yetişmiştir. Bu türün en iyi örneklerini, ABD'de Çiftlik Güvenliği İdaresi (FSA) ve Fotoğraf Birliği (Photo Leauge) mensubu fotoğrafçılara ile Rus Konstrüktivist ve Alman Dadaist fotomontaj sanatçıları vermiştir. Günümüzde, görüntülerin bilgisayar ortamına alındıktan sonra istendiği gibi değiştirilmesi sonucunda, belgesel fotoğrafların gerçekliği üzerinde kuşkular oluşmuştur. Bu bağlamda, sayısal teknolojilerin belgesel fotoğrafta kullanılmasıyla, fotografik gerçeğin ortadan kalktığı, kurgulanmış bir gerçeğin ortaya çıktığı görüşü yaygınlaşmıştır.