Türkçenin özgün dil motifinin, frekanslarının araştırılması ve bu araştırmaya dayalı bir metin fontu tasarımı

Abstract

Bu çalışma, okunaklı bir yazı karakteri ve okunabilir bir metin için gerekli olan mikro tipografik parametreler ile ilgilidir, alfabenin yanısıra metnin yazıldığı dilin de, mikro tipografik parametreleri etkileyen bir unsur olarak değerlendirilmesi gerekliliğini savunmaktadır. Bu sava göre; mikro tipografik faktörler (harf ve kelime tasarımı, harf espası, kelime espası, satır espası, satır uzunluğu ve yazı sütunları); ortografi, alfabe genişliği, sık kullanılan harfler, harf grupları ve ortalama kelime uzunluğunu içine alan diller arası değişkenler ile birlikte ele alınmalıdır. Çalışma kapsamında, Türkçenin yapısı ve Türkçenin basılı tipografik dizgisi, yukarıda bahsedilen sava bir örnek olarak incelenmek üzere seçilmiştir. Kesintisiz okumaya dayalı basılı Türkçe metinde daha okunaklı ve okunabilir sonuçlar elde etmek amacıyla, Türkçenin özgün dil motifi ve frekanslarının araştırmasına dayalı yeni bir yazı karakteri tasarımı ve mikro tipografi parametreleri önerilmektedir. Türkçenin özgün dil motifi ve frekanslarının saptanması için, Türkçenin harf kullanım sıklığı profili, sık kullanılan harflerin biçimi, harf temas motifi, sık kullanılan harf grupları (ikili ve üçlü gruplar), sık kullanılan kelimeler, yaygın kelime başlangıçları ve bitişleri, sesli-sessiz harf dağılımı ve dilbilgisi kuralları incelenmiştir. Çalışmada elde edilen yazı karakteri, Türkçede okunaklılık problemi yaratan ve sık kullanılan harflerin, harf gruplarının biçim ve ilişki özellikleri göz önüne alınarak tasarlanmıştır. Yazı karakterinin temel konstrüksiyonu, satır vurgusunu artıran ve okunabilirliği destekleyen nitelikler üzerine kurulmuştur. Yazı karakterinin kerning ayarları, Türkçede sık kullanılan harf çiftlerine göre yapılmıştır. Ortografik olarak Türkçede büyük öneme sahip olan diyakritik işaretler; büyüklük, koordinasyon, yerleşim ve biçim açısından temel glifler ile bir bütün olarak tasarlanmıştır. İsteğe bağlı olarak kullanılabilecek stilistik ligatürler karakter setine eklenmiştir. Tasarlanan yazı karakterinin genel görünüşü, Latin Kökenli Yeni Türk alfabesinin kabul edildiği dönemin ve Türkçenin kültürel, tarihsel referanslarının güncel bir görsel yorumudur. Tasarlanan yazı karakteri ve Türkçe için önerilen tipografik parametrelerin test edilmesi amacıyla, roman türünde yazılmış iki basılı Türkçe kitap (biri Türkçe yazılmış, diğeri Çekçe yazılmış ve Türkçeye çevrilmiş), yazı karakteri seçimi ve mikro tipografi parametreleri açısından eleştirilmiş, iki kitabın gövde metni yeni yazı karakteri ve önerilen mikro tipografi parametreleriyle dizilerek, yeni ve eski tasarım kıyaslanmıştır. ANAHTAR KELİMELER: Latin Alfabesi, Mikro Tipografi, Okunaklılık, Okunabilirlik, Dil Motifi, Dil Frekansları, Türkçe, Yazı Karakteri Tasarımı, Atatype