Debussy’nin orkestra yapıtlarında tekrar öğesi ve “gelişen çeşitleme” ilkesine alternatif parça bütün tasarımları

Abstract

Bu çalışmada Debussy'nin önemli üç senfonik yapıtı (Prélude à l'Après-midi d'un Faune, Nocturnes, La Mer) içinde tasarım ve yapılanma özellikleri araştırılmış, bu bağlamda tekrar olgusunun Debussy tasarımlarındaki önemi ve yapının oluşmasına etkisi incelenmiş; bu yolla Alman üslubuna alternatif bir parça-bütün ilişkisinin nasıl şekillendiği değerlendirilmiştir. Tekrarın farklı ve yoğun kullanımı, yapılanma ve armonik dildeki farklılıklarla birleştiğinde Debussy müziğinde farklı bir parça-bütün ilişkisi yaratır ve dinleyicinin zaman algısını değiştirir, böylece zaman algısı yönünden iki üslup arasında bir fark oluşur: Her parçanın bütünü işaret ettiği ve zamanın tek yönlü akışının ön planda vurgulandığı Alman üslubunun aksine, Debussy müziğinde özerk parçaların oluşturduğu bütün ve bu özerkliğin yarattığı bir tür akmayan zaman etkisi ortaya çıkar. Bu etki tekrarların öğeleri yalıtmasından ve sık tekrar kullanımının yarattığı yığılma etkisinden doğar, bu yönüyle Bergsoncu 'süre' olgusuyla benzerlikler taşır. Bu tespitler müzikte anlamın ve estetik etkinin nasıl oluştuğunu sorgulayan Leonard B. Meyer'in tespitleri çerçevesinde değerlendirildiğinde yapının, parça-bütün ilişkisinin ve bu bağlamda tekrarın iki üslup arasındaki işlev ve işleyiş farkı daha da anlam kazanır. Tüm bu tespitler Debussy'nin müziğinin yeni bir terminoloji çerçevesinde değerlendirilmesi gereğini ortaya koymaktadır. Çalışmanın amaçlarından biri de bu terminoloji konusunda, bütüncül bir sonuca varmasa da, yeni öneriler sunmaktır. Bu terminoloji, Debussy müziğinin sembolist şiir ve izlenimci resim ile ilişkisinden hareketle oluşturulmuştur. Ayrıca sembolist şiirin -özellikle de Mallarmé şiirinin- dizeyi ve sözcüğü tını ve ritim ilişkileri çerçevesinde ele almasıyla fonksiyonel tonaliteden sıyrılıp birer tını öğesine dönüşen armoni ve yapı öğeleri arasında kurulan ilişki, dili birer ses olayları bütünü olarak tanımlayan fonolojik terminoloji de analiz sürecine katılmıştır. ANAHTAR KELİMELER: Debussy, Müzikte Tekrar, Parça-Bütün İlişkisi, Sembolik Şiir-Müzik İlişkisi, Fonolojik Yaklaşım.