Trakya'da Bir Osmanlı Sanayi Tesisi: Kırklareli Demirköy'deki Fatih Dökümhanesi Kazıları

Abstract

Fatih Dökümhanesi olarak bilinen ve Osmanlı arşiv belgelerinde Samakocuk Dökümhanesi olarak tanımlanan demir işletmesi, Kırklareli'nin Demirköy İlçesi'nde, ilçe merkezine yaklaşık 4 km mesafede yer almaktadır.Dökümhanede 2001 yılında başlatılan kazı çalışmaları 2015 yılında tamamlanmıştır. Kazılar sonucunda dökümhane, günümüze ulaşabilen birimleriyle açığa çıkarılmıştır. Fatih Dökümhanesi, kale ve daha alt kottaki üretim alanı olmak üzere yaklaşık 10.000 m2'lik bir alanı kaplamaktadır. Üst kottaki, dört köşesinde çokgen burçları bulunan surlarla çevrili kale yerleşkesi yaklaşık 100 x 60 m ölçülerinde dikdörtgen plana sahiptir. Kuzey yönden girilen alanda avlu ve etrafında yer alan mescid, büyük ve küçük hamam, çeşme vb. düzenlemeleri içeren yaşam ve hizmet birimlerinin olduğu mimari kalıntılar bulunmaktadır. Mekanlar birbirine taş kaldırımlı yol ağlarıyla bağlanmaktadır. Bu yerleşkenin güneyinde, yaklaşık 8 m'lik kot farkının bulunduğu daha alt kotta ise üretimle ilgili donanımlar yer almaktadır. Üretim alanı olarak tanımlanan bu kısım üç ayrı birimden oluşmaktadır. Orta alanda iki demir ergitme fırını (Smelting iron furnaces) ve üretimle ilgili diğer donanımlar yer almaktadır. Bu alanın batı yönünde, su gücüyle çalışan çark sisteminin olduğu bilinen büyük kanal vardır. Üretim alanının doğu ve batı yönlerinde işlik alanları mevcuttur.Osmanlı demir sanayisi açısından önem arz eden Fatih Dökümhanesi, temel/duvar seviyesinde de olsa tanımlanabilen mimari birimleri ve Osmanlı'nın hidrolik enerji üretimini örnekleyen çalışma sistemiyle günümüze ulaşmış önemli bir Osmanlı sanayi tesisidir.

The iron facility known as the Fatih Iron Foundry and is called "Samakocuk Iron Foundry" in Ottoman archives is located in the town of Demirköy in Kırklareli about 4 kilometers outside the town center.Excavations of the iron foundry were initiated in 2001 and completed in 2015 and revealed surviving sections of the foundry. The Fatih Iron Foundry covers some 10 thousand kilometers, including a castle and the manufacturing level, which is on a lower level. The castle, which sits on the higher level and is surrounded by walls with polygonal bastions on four corners, has a 100x60-meter rectangular plan. There are architectural remains of living and social units, including a yard and a surrounding prayer house, large and small bathhouses, a fountain, etc., in the northern area. A network of roads with stone pavements connects the buildings. To the south of this area, there is manufacturing equipment on a level that is about 8 meters lower than the former. This section, referred to as the manufacturing grounds, consists of three units. There are two smelting iron furnaces and other manufacturing equipment in the middle unit. A large channel, which is known to have had a hydraulic wheel system, is located to the west. There are workshops in the east and west of the manufacturing grounds.The Fatih Iron Foundry is important in terms of the Ottoman iron industry and is a significant Ottoman industrial facility that has survived to our time with its recognizable architectural units, albeit on a foundation/wall level, and a system that exemplifies Ottoman hydraulic energy production.