Türk resminde deniz

Abstract

Batı sanatında rönesansa ait, bir kaç eserde sığ su betimlemelerinde, figürün suyla olan ilişkisinde, bazı gemi, liman tasvirlerinde, alegorik rıhtımlarda (17. yüzyıl'da) ve akabindeki süreçte ressamların romantik eğilimlerle yapmış oldukları resimlerde (19. yüzyıl'da) deniz ön plana çıkmaya başlamış ve konu olarak belirdiği farkedilmiştir. Romantizm ile birlikte sanatçının konu bakımından kendi tercihlerini yapabilmesi, denizle kurduğu bağı güçlendirmiştir.Gericault, Turner, Monet, Sisley, Böcklin, Homer, Casper David, Hokusai resimlerinde denizi tema olarak farklı ifade biçimleriyle ele alan ressamlardan bazılarıdır.Deniz (manzara resmi dahilinde) Türk resmi gelişim süreci içerisinde, hayli ele alınmış bir konudur. Minyatür sanatçılarından, asker ressamlara, 14 kuşağı izlenimcilerinden D Grubu sanatçılarına ve 1950 sonrası ressamlarından, günümüzde yaşayan ressamlara kadar denizle kurulan bağ ortaya çıkan eserlerde yerini almıştır. Bazı resimlerde deniz, peyzaj içerisinde fon görevi üstlenmiştir. Bazı resimlerde ise dalganın biçiminden yola çıkılarak resmin esas konusunu deniz oluşturmuştur. Gemi tasvirleri, deniz savaşları, fırtınalı havanın denize etkisi, açık deniz, deniz ve kıyı ilişkisi, deniz kıyısında yer alan figürler ve yaşamları... Bütün bu açılımlar deniz resminin temelini oluşturan öğelerdir.İstanbul'un pitoresk ve romantik bir şehir olduğu dikkate alındığında peyzaj resmi içerisinde deniz, ressamın uğrak yeri olmuştur. Özellikle öne çıkan deniz resimlerini ve ressamları göz önüne aldığımızda, minyatürlerde yer alan ve düz bir şekilde işlenen su betimlemeleri, fon olmaktan öteye geçememiştir. Minyatürlerde denizi temsilen genellikle mavi renk kullanılmıştır ve Osmanlı kayık tasvirleriyle birlikte dalgayı, suyu temsilen çizgisel hareketlere yer verilmiştir.Asker ressamların gördüğü nesneyi üç boyutlu çizme çabaları ve tarihi sahneleri tasvir etme girişimleri ön planda olmuştur. Bu durum minyatürlerdeki denizin fon özelliğinden uzaklaşmaya, anlatımcılığa kayan ve denize bir kişilik kazandıran gelişmelere yataklık etmiştir. Hoca Ali Rıza, Halil Paşa, Diyarbakırlı Tahsin, Şeker Ahmet Paşa, Osman Nuri Paşa döneminin asker ressamlar kuşağı içerisinde deniz konusunda eserler üretmiş sanatçılardan bazılarıdır. Bu sanatçıların yanı sıra İstanbul, 18. yüzyıl sonlarından 20. yüzyılın başlarına kadar pek çok yabancı ressamın ilgisini çekmiştir. Aivazovsky, Melling, Hilair, Preziosi, Zonaro, Mango, Brest ve daha bir çok sanatçı bu şehirden suluboya, gravür, desen, yağlıboya tekniklerinde deniz içerikli çalışmalar yapmışlardır.Bir liman sabahın erken saatlerinde uyanışını konu alan resmiyle Fransa'da izlenimci resmin ortaya çıkmasının öncüsü sayılan Claude Monet, empresyonizme uygun olan yansımaları, kıpırtıları, renk ve ışık değişimlerini suda aramış, konu olarak cazip değerler taşıması bakımından denizi tercih etmiştir.1914 Kuşağı ressamlarından Hikmet Onat, Nazmi Ziya, Ruhi Arel, İbrahim Çallı, Namık İsmail özellikle İstanbul'un doğasından yola çıkarak empresyonist etkide peyzajlar yapmışlardır. Bu peyzajların bazılarında deniz, fon ve uzakta mekanı betimleyen unsur olarak kullanılmış, bazılarındaysa kayıklarla örtüşen deniz, kentin görünümünü derinleştiren ve anlamlı kılan simgelere dönüşmüştür. Liman, deniz ya da kayıklar gündelik hayatın canlılığı içerisinde peyzajın konusu haline gelmiştir.Müstakil Ressamlar'ın ve D Grubu sanatçılarının konuları ve üslupları bakımından gösterdikleri farklılıklar, deniz temasına da yansımıştır. Deniz konusu fazla ele alınmadığı gibi, peyzajlarda fon olmaktan da öteye geçememiştir. Liman Ressamları ve Yeniler Grubu ise denizi daha çok toplumsal içeriğiyle ele almışlar, figür ağırlıklı resimler yapmışlardır.1950 sonrası ve günümüzde denizin fon olarak yalın ve düz bir şekilde ya da soyut geometrik formlara dönüştürülerek kullanıldığı pek çok peyzaj resmi yapıldığı gibi denize tema olarak yaklaşan sanatçılar da bulunmaktadır. Özer Kabaş, Devrim Erbil, Ömer Uluç, Mehmet Güleryüz, Nedret Sekban denizi tema olarak ele almış günümüz ressamlarından bazılarıdır.