Beyoğlu hanları ve şehirleşme ile toplumsal hayata katkıları 1855-1908

Abstract

Osmanlı İmparatorluğu'nda 18.yüzyılın ilk yarısında ortaya çıkan modernleşme ve batıya açılma çabalarının başlangıç noktasını savaşlarda alınan ağır yenilgiler ve büyük toprak kayıpları oluşturmaktadır. İktidar yöneticilerinin ordunun donatım ve eğitiminin modernleşmesi için reformlara ağırlık vermesi de bu yüzyılın ikinci yarısında kendini göstermiştir. Fakat yapılan reformların yetersizliği ve yüzeyselliği çalışmaların amacına ulaşamamasındaki temel nedenler olmuşlardır. 19.yüzyıla gelindiğinde toprak kayıplarının artarak devam ettiğini görürüz. Bunun yanında ülke için bir diğer olumsuzluk ise yüzyılın ilk yarısında ortaya çıkan ayaklanmalardır. Savaşlar ve ayaklanmalarla birlikte Batılılaşma çabalarına hız verilmiştir. II.Mahmud'un yönetimin her alanına yaymaya çalıştığı reformlar, ülkenin küçülmesini engelleyememişse de devlet idaresinde, eğitim ve askerlik alanlarında önemli olmuşlardır. 1838 yılında İngiltere ile yapılan Ticaret Anlaşmasıyla Osmanlı sistemi dünya ekonomisine açılmıştır. Tanzimat Fermanı'nın siyasal, sosyal, ekonomik, askeri ve hukuk alanında getirdiği kanunlar 19.yüzyılın ikinci yarısında kent yapısında önemli dönüşümlere yol açtı. Değişim çabalarının sonucunda benimsenmiş olan ekonomik ilişkiler ve yönetim biçimi, yeni kent merkezleri, yeni bir alt yapı ve yeni kurumlar gerektiriyordu. Bu gereksinim dahilinde kurulan İntizam-ı Şehir Komisyonu (Commission Municipale) belediye örgütünün kurulması için öneri ve projelerini merkezi yönetime bildirmekle görevliydi. Komisyon, kentin on dört daireye ayrılmasını öngören bir nizamname hazırladı. Bu bölünmenin Altıncı Belediye Dairesi'ni oluşturan Beyoğlu-Galata bölgesi belediyecilik alanında pilot bölge olmuştur. Belediye dairesi cadde veIll sokakların düzenlenmesinden, kaldırımların, su yollarının yapılmasından ve temizlikten sorumludur. Deneme niteliğinde kurulan Daire, bağımsız kimliğiyle on iki yıl devam etmiş ve gündeme getirdiği kent hizmetleri ile Osmanlı belediye tarihinde etkili olmuştur. Beyoğlu 16.yüzyıldan itibaren gelişmeye başlamıştır. Elçiliklerin bu bölgeye yerleşmeleri, bölgenin gelişiminde en önemli etken olmuştur. Fakat 18.yüzyıl başlarına kadar Beyoğlu hala bağlar ve meyve bahçeleriyle kaplıdır. Galata'nın tarihi Beyoğlu'nun aksine çok daha eskilere dayanmaktadır. İlkçağlardan itibaren yerleşim bölgesi olan Galata zamanla önemli bir liman kenti olmuştur. 18. yüzyılda durum değişmiş ve ticaret ağırlıklı bir bölge görünümünü almıştır. Galata ve Beyoğlu özellikle 19.yüzyılda Batılı olan her şeyin ilk uygulandığı yerler olmuşlardır. Yapı türlerindeki Batılılık yapısal özelliklere de yansımıştır. İlk belediye, ilk tiyatro, ilk otel, restoran, kafe, pasaj ve ilk Batılı anlamda iş hanlarının yanı sıra geleneksel düzenin dışındaki ilk konut uygulamaları da burada olmuştur. Han mimarisindeki köklü değişim de 19.yüzyılda yaşanmıştır. Bu değişim de klasik Osmanlı ticaret hanlarından büro hanlarına geçiş olarak tanımlanabilir. Büro hanlarının ortaya çıkışı Osmanlı ekonomisinin dünya ekonomisine entegrasyonu ve İstanbul'un ticaret ve yatırım yapmak üzere Avrupalı akınına uğramasıyla doğrudan bağlantılıdır. Anahtar Kelimeler: Galata, Beyoğlu, Mimarlık, Ticaret, Han, Kentleşme.