XVIII. yüzyıl osmanlı minyatüründe yıldızlar ve burçlar : Tercüme-i ‘ikdü’l-cüman fi tarih-i ehli’z-zaman nüshalarının tasvirleri

Abstract

Bu tezin konusu Tercüme-i `İkdü'l-cümân fî târîh-i ehli'z-zamân adlı eserin minyatürlü nüshalarındaki tasvirlerdir. Bir dünya tarihi olan bu eser, İmam Aynî olarak bilinen İmam Kadı Mahmud bin Ahmed bin Musa bin Ahmed bin Hüseyin bin Yusuf bin Mahmud Bedrü'd-din tarafından yazılmıştır. Bu eser kainatın yaratılışından h.850/m.1446 yılına kadar olan zaman dilimindeki olayları aktarmaktadır ve birinci cildinin ilk bölümünde astronomi ile ilgili bilgi verilmektedir. Bu yazmanın üç minyatürlü nüshası İstanbul'da üç farklı kütüphanede bulunmaktadır. Bu nüshalar Süleymaniye Kütüphanesinde (L.İ.318), İstanbul Üniversitesi Kütüphanesinde (T.5953) ve Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesinde (B.274) bulunmaktadır. Bu eser 18. yüzyılın ilk yarısında Mirzazâde Mehmed Sâlim Efendi tarafından Arapçadan Türkçeye çevrilmiştir. Sâlim Efendi müellif ve eser hakkında eserin önsözünde bilgiler vermiş, astronomi konusunda Aynî tarafından yapılan bazı hataları düzeltmiş ve bazı eklemeler yapmıştır. Her nüsha sabit takımyıldızlarını ve zodyak takımyıldızlarını temsil eden 45 minyatür içermektedir. Bu tasvirler Bedrü'd-din Aynî'nin eserinde söz ettiği takımyıldızlarını okuyucunun kolay algılayabilmesi amacıyla yapılmıştır. Her bir takımyıldızın adı ve burçlar hariç içinde bulundurduğu yıldız sayısı minyatürlerin üstünde yer alan kısa bilgilendirme yazılarında belirtilmiştir. Minyatürler üzerinde yıldızların konumları işaretlenmiştir. Bu tezde Tercüme-i `İkdü'l-cümân fî târîh-i ehli'z-zamân nüshalarında bulunan minyatürlerin ikonografyası açıklığa kavuşturulmaya çalışılmış ve bunların İslâm ve Avrupa kitap sanatı ile olan bağlantıları üzerinde durulmuştur.