Şeddadiler Devleti Tarihi (951-1199)

Abstract

Bu çalışmada, hüküm sürdükleri topraklar bugün Azerbaycan, Ermenistan ve Türkiye sınırlarında kalan, gerek Selçuklu hâkimiyeti öncesinde ve gerekse de Selçuklu egemenliği döneminde Arrân'da 1088 ve Ermenistan'da 1199 yılına kadar varlığını sürdürmüş olan Şeddâdîler Devleti'nin siyasî tarihinin aydınlatılması amaçlanmaktadır. İsmini kurucusu Muhammed b. Şeddâd'ın babasının adından alan Şeddâdîler Devleti, 951-1199 yılları arasında Arrân ve Ermenistan'da hüküm sürmüş bir Kürt devletidir. Musâfirîler'den sonra Arrân ve Ermenistan'da oluşan siyasî boşluğu çok iyi dolduran Şeddâdîler, Ermeni krallıkları ve Gürcü Krallığı ile Ruslar, Lekzler vb. kuzey istilacılarına karşı bölgedeki Müslüman egemenliğinin temsilcisi oldular. Bu anlamda batıda Bizans'ın Ermeni Krallıkları'nı tasfiye ettiği ve doğuda Selçuklu yayılmasının başladığı bir dönemde, Aras ve Kur nehirleri arasındaki coğrafyanın tamamı ve Doğu Ermenistan'da hâkimiyet kurarak önemli bir güç haline gelmişlerdi. 1054 yılında Selçuklular'a tâbî olarak tâbi-hâmi münasebeti çerçevesinde tesis ettikleri ilişki neticesinde toprakları batıda Ani, kuzeybatıda Tiflis ve kuzeydoğuda da kısa süreliğine de olsa Bâbu'l-Ebvâb'a kadar genişledi. Üç ayrı merkezden siyasî kariyerlerini sürdüren hanedanın, daha ziyade yayılmacı bir politika yürüten Gence kolu, 1088'de son bulurken onların aksine egemen oldukları toprakları korumak için mücadele eden Dvin ve Ani kolları ise varlıklarını sürdürmeye devam ettiler. Özellikle Ani Şeddâdîleri, bu şekilde 1199 yılına kadar tarih sahnesinde kalmayı başardılar ve siyasî bir güç olmanın ötesinde mimarî ve kültürel etkinlikleriyle iyi bir şöhret bıraktılar. Uzun süren siyasî hâkimiyetlerine bağlı olarak Şeddâdîler, Gence, Dvin ve Ani şehirleri başta olmak üzere Arrân ve Ermenistan'ın sosyal ve kültürel hayatında yeni bir canlanma dönemi başlattılar. Bu anlamda Şeddâdîler Devleti, bugün dahi mevcudiyetini muhafaza etmekte olan mimarî yapılarıyla günümüz Azerbaycan, Ermenistan ve Türkiye'sinin medeniyet tarihi açısından önemli bir yere sahiptir.