RİSALE-İ KAÇACILIK (ÇÖMLEKÇİLİK RİSALESİ)

Abstract

Meslekler, toplumların yaşam biçimlerini yansıtır. Türk dilinin ilk yazılı belgeleri niteliğinde olan Orhon Yazıtları'ndan itibaren, Türk dili tarihi boyunca ortaya konulan eserlerden Türk toplumunda hangi mesleklerle uğraşıldığına dair bilgiler edinebiliyoruz1. Daha XI. yüzyılda Kutadgu Bilig gibi Türk dili ve edebiyatı tarihinde önemli bir eserde ve sonrasında kaleme alınmış olan siyasetname, nasihatname türündeki eserlerde de çeşitli vazifelerde bulunanlar için meslek ahlakından bahsedilir. Bizzat meslek risaleleri ise, daha geç dönemde ortaya konmuştur. XVII.-XVIII. yüzyıllardan itibaren ortaya konmuş olan bu meslek risalelerinin önemli bir kısmı bugün İsveç, St. Petersburg ve Berlin'deki çeşitli kütüphanelerin koleksiyonlarında bulunmaktadır. Bu eserler üzerine Türkiye, İsveç, Çin, Özbekistan ve başka yerlerde çalışmalar yapılmaktadır. Risale-i Kaçacılık, dil özelliklerine göre XVIII. yüzyıl sonu ile XIX. yüzyıl başlarında, Doğu Türkçesinin klasik sonrası devrinde, Çin Halk Cumhuriyeti Uygur Özerk bölgesinde, hususiyle Kaşgar ve Hoten'de yazıldığını tahmin ettiğimiz bir meslek risalesidir. Kimin tarafından yazıldığı bilinmeyen risalede, çömlekçilik mesleğinin ne olduğu ya da nasıl icra edildiğinden ziyade işlerin dinî bir ritüele ve belli ahlakî kurallara dâhil olarak yapılması gerekliliği belirtilmektedir. Bu yönüyle Anadolu'nun sosyal hayatının düzenlenmesinde XIII. yüzyıldan itibaren büyük bir rol oynadığını gördüğümüz, sanatkâr ve esnaf zümreleri arasında yayılmış, sosyo-ekonomik özelliği ağır basan Ahi teşkilatı ve teşkilatın nizamnamesi tarzındaki fütüvvetname geleneğinin Doğu Türklük sahasında da olabileceğini düşündürmektedir. Bunda, Moğol hâkimiyeti zamanında Hindistan'da revaç bulan ve daha sonra Maveraünnehir'de yayılan kesbname geleneği ve daha öncesinde XI. yüzyılda kaleme alınmış olan Divanu Lugati't-Türk'te geçen akı "eliaçık, cömert; yiğit" kelimesini ve akılık olgusunun eski Türk boy ve toplulukları arasındaki öneminin etkisi büyüktür

Professions reflect the lifestyles of the societies. Having been looked at the professions and the importance that given to this professions, can be gained an idea about the cultural structure of the society. The structuring of the craft guilds also illuminates the state organisation. According to its language characterictics Risale-i Kaçacılık, which was written at the end of the XVIIIth century and the beginning of the XIXth century, after classical era of Eastern Turkish, where at Uighur Autonomous region in the People’s Republic of China, particularly supposed to be written in Kashgar or Hoten, is a pamhlet of profession. The pamphlet, its author is unknown, carries the features of fütüvvetname. It’s mentioned at this pamphlet that the necessity of doing the works with a religious ritual and ethical rules, rather than what is profession of pottery or how it done. With this point of wiev, it makes us thinking that Ahi organization and fütüvvetname tradition which had been playing a major role among the craftsmen and tradesman since XIIIth century, also plays a role at east Turkish field. In this idea, effects of the tradition of kesbname which rose in India at the time of Mogol rule and than spreaded in Maveraünnehir and the tradition of akılık which was important among the old Turkish tribes and comminities, is great