Otomotiv sanayiinde ürün tasarımı ve Türkiye için bir model: TOFAŞ

Abstract

İnsanoğlu'nun tasarlayabilme ve üretebilme serüveni içinde, tarihin en önemli gereksinim nesnelerinin başında yer alan otomobil, yalnızca tasarlanması aşamasında geçerli olan ölçütlerinin zenginliği ile değil, aynı zamanda yakın çevresiyle organik bir düzende gelişerek büyümüş, paylaşımcı bir endüstriyel örgütlenmenin ürünündür. Bu nedenlerle, tarih boyunca bireysel ulaşım ve taşımacılığın en yaygın merkez öğesi olan otomobilin tasarım ve üretim sorumluluklarını üstlenen firmaların, giderek artan bir yoğunlukta destekleyici diğer yan endüstri kollarına gereksinim duydukları görülmektedir. Bu yönde süregelen gelişim, rekabetçi kazanımlar elde edebilmek için otomobil gibi, on binlerce hazır bileşeni, üretim sürecinin ayrı adımlarında bir araya getiren bir kullanım nesnesinin, tüm destekleyici üretim unsurlarıyla birlikte eşgüdümlü ilerleyen planlamalarla tasarlanmasını zorunlu kılmaktadır. Bu çalışmada ele alınan temel hareket noktası, bu tür gelişimlerin ve diğer iktisadi- politik unsurların bir ülkedeki otomotiv üretimini ve bu süreçte aktif rol alan çok yönlü tasarım etkinliğine ne yönde imkan sağladığını ortaya koymaya yöneliktir. Çalışma sonucunda aranan sonuç çok açıktır. Bir ülkede otomotiv tasarımı gelişiminin, ulusal veya ulus ötesi katılımlarla gelişmesinde, "belirleyici olarak rekabetçi bir kazanım elde etmesinde" hangi aşamalar ve şartlar oluşmalıdır. Ülkemiz otomotiv sektörü içinde bu sürecin tanımlanmasına yönelik olarak seçilen denek kurum TOFAŞ, otuz yılı aşkın üretim deneyimleri sonrasında hangi aşamalarla gelişmiştir. Özellikle endüstri ürünleri tasarımı disiplini yönünden TOFAŞ kurumu " Ar-Ge" yatırımlarının firma gelişimine yönelik rekabetçi katkıları bir dayanak kabul edilmiş ve bu deneyimlerin yeni ya da mevcut yatırımlar için uygulanacak bir model olup olamayacağı saptanmaya çalışılmıştır. Bu amaçla çalışmamızın ilk bölümü, tarihsel süreç içinde bir endüstri ürünü olarak otomobilin gelişim adımlarını, bu süreçler içinde küreselleşmiş üretim organizasyonlarının tanımlanmasını ve uygulanan planlı gelişim özelliklerini incelemektedir. İkinci bölümde, ortaya konulan değerlendirmeler uyarınca, bazı özellikleri bakımından öne çıkmış önemli otomobil tasarımlan ele alınmıştır. Dünya otomotiv tarihinde yer alan çok sayıdaki önemli tasarım arasından seçilen bu ürünlerin tasarım ölçütlerine dayalı etkili öncelikleri, diğerlerinden farklı yapısal özellikleri bağlamında ortaya konulmuştur. Ülkemizde ise geçmiş dönemlerden bu yana ulaşım gereksinimlerini gidermek amacıyla üretilmiş olan "model"lerden günümüzün ulus ötesi standartlarıyla tam uyum gösteren ve rekabetçi kimliğiyle değer kazanan bir Türkiye özel sektör girişimi örneği Tofaş'ın, son dönem üretimlerine kadar geçen uzun dönem analiz edilmiştir. Bu analiz kapsamında, Cumhuriyet öncesi ve sonrasının önemli girişimleri, otomotiv sektörünün öneminin anlaşılması ve bu yönde alman kararlar ve teşvikler değerlendirilmiştir. Çalışmanın özellikle ikinci bölümünün içeriğinde izlenen yol, bir ülkenin otomotiv sektörü alanında tasarım ve üretim yapabilmesi için elde etmesi gereken deneyim ve yatırım birikimlerinin ardısıra gelişen süreçlerle tanımlanması amacına yöneliktir. Ülkemizde otomotiv sektörü kapsamında özellikle son kırk yıldan günümüze artan bir katılımla genişleyen üretim çeşitliliği içinde, yakın geçmişimizin iki önemli otomobil üreticisinden biri olan TOFAŞ'ın tasarım ve üretim girişimleri değerlendirilmiştir. Bu içerikte saptanmaya çalışan, Türkiye gibi gelişmekte olan bir firma için bu yatırımın otomotiv sektörüne dönük bir uygulama geçerliliği taşıyıp taşımadığının tanımlanmasıdır. Yanıltıcı olmaması açısından üretilen TOFAŞ modellerine ve Tofaş'ın kurumsal değerlerine mesafeli kalınmaya çalışılmış, yaklaşımlarımızda firmanın ürün özellikleri ve tasarım değerlilikleri bu anlamda değerlendirilmemiştir.. Sonuç bölümünde, küresel tasarım, üretim ve pazar paylaşımı içinde TOFAŞ'ın elde ettiği üretim deneyimlerinin sonucu olarak lisans sahibi yabancı firmayla geliştirilen yeni bir ortak tasarımın etkileri ortaya konulmaktadır. TOFAŞ'ın bu uluslararası ve uzmanlık disiplinleri arasında üstlendiği takım çalışması rolü içinde "yeni bir üretim yaklaşımında söz sahibi olabilmesi" ve "tasarım eylemine dönük etkinlik"leri incelenerek sonuç saptamalar yapılmaya çalışılmıştır.