16. Yüzyıldan 19. Yüzyıla İstanbul Haneleri

Abstract

İstanbul hanelerine ait bilgilere, Osmanlı’nın kaydettiği defterlerden ulaşabiliyoruz. 16.yüzyılda tutulan İstanbul Vakıfları Tahrir Defteri, birincil kaynakların en eskisidir. Bu defter, İstanbul’da sur içindeki konut ve dükkânların dağılımını gösterir. Yaşam birimlerinin, kendi aralarındaki dizilimi yanında, bu birimlerin, içinde yer aldığı mahalledeki diğer birimlerle ilişkisini de sergiler. Böylelikle mahallenin kent içindeki konumuna bağlı olarak, birimlerin yoğunluğu, büyüklüğü ve bir araya geldiklerindeki farkları da saptama olanağı vermektedir. Ne var ki, Maliye Nezareti defterleri arasında bulunan, Osmanlı’nın vergilendirmeye bağlı emlak kayıtlarını içeren, 1874 tarihli Vâridât Muhasebesi Defterleri, 19.yüzyıl’da konutunun, mimari özelliklerini, sahibini, vakıf sahibini, komşu parsel bilgilerini, numaralarıyla ve sokağın hangi yüzünde yer aldığını, dahası dönemin haritaları üzerindeki yaklaşık yerini bulmaya olanak veriyor. Bu çalışmada, sözü edilen defter kayıtları kaynak alınarak, haneler özelinde, İstanbul suriçinde seçilen mahallelerin mekânsal dönüşümüne örnek bir değerlendirme amaçlanmıştır. Farklı konumlarda yer alan mahallelerin, kimisinde yangınlar sonucunda modern anlayış doğrultusunda gerçekleştirilen planlamayla birlikte sokak isimleri de değişimin göstergeleridir. Böylelikle, koruma bağlamında kaybolan mimari eserler ve kent dokusunu saptamak mümkün olmuştur. İstanbul hanelerini birkaç mahalle üzerinden tanımlamanın yetersiz olduğu bilinciyle, geliştirilecek çalışmanın bir adımı olarak değerlendirilmesini umuyoruz.

Ottoman registers offer ample information about Istanbul dwellings. The oldest primary source is the Tax Register of Istanbul Foundations kept in the 16th century. This register shows the distribution of residences and shops within the city walls of Istanbul. It also displays the arrangement of the dwelling units among themselves, as well as the relationship of these units with other units in the neighborhood where they are located. Thus, it gives the opportunity to determine the density and size of the units and the differences in how these units come together, depending on the location of the neighborhood in the city. However, the Finance Ministry's Revenues Books (Vâridât Muhasebesi) dated 1874, which include the Ottoman land registry for taxation purposes, shows the architectural features of the house, owners, foundation owners, neighbor parcel information, door numbers and which side of the street they belong to, and also it allows to find property’s approximate location on maps in the 19th century. In this study, it is aimed to evaluate an exemplary assessment of the spatial transformation of the selected properties in the Istanbul city walls, based on the mentioned book records. In some of the neighborhoods located in different locations, the names of the streets are also signs of changings with the modern planning approaches carried out as a result of fires. In this way, it is possible to detect the lost architectural pieces and urban texture in the context of conservation. Acknowledging the limitations of an analysis which focuses on a few neighborhoods to define Istanbul dwellings from the 16th century to the 19th century, this study hopes to be the first step of a more comprehensive study.