Tarihöncesi Anadolu heykel sanatında kadın vücudunun biçimlendirme yöntemleri

Abstract

Anadolu da Tarihöncesi Dönem, MÖ. 8000 - MÖ.2000 arasına tanhlenen bir sürede yaşanmıştır. Bugünkü verilere göre ; ilk yerleşim bölgesi Çayönü (MÖ:9500)'dür ve Konumuzu teşkil eden Ana Tanrıça sembollerinin en eski örneklerini bu merkezde MÖ. 7000 ve Bademağacıhöyük'de (Antalya ) ( MÖ. 8000 ) görmekteyiz. Daha Güneyde Çatalhöyük'de ilk yerleşim düzenini uygulamış (k.no. 27 a, s.77), hayvanları evcilleştirmiş, ilk beyin ameliyatım gerçekleştirecek denli tıp deneyimleri olan (MÖ. 7000 yılı başı) (k.no 22a, sf.46 ) topluluklarla karşılaşılır. Anadolu'nun çeşitli gelişimleri içeren binlerle yıllık sanatsal yaşamı böylece güney Anadolu'ya, oradan verimli nehir yataklarında, Kuzeyde İkiztepe'den (Sinop) güneybatı Anadolu'da Burhaniye'ye (Aydın) kadar uzanır görünmektedir. Bu topraklarda yaşayan Tarihöncesi insanı dinsel idealannı kendi ve çevresi için biçime dönüştürürken görevi biçim üretmek olan becerikli "sanatçılar" kültürel, doğa kaynaklı normlan kullanmıştır. Yapıtlarım insan özündeki ritm duygusuyla ve içtepisel olarak, sanatsal bir kaygıyla düzenlemiş, kurgulamalardır. Burada biçimi belirleyen ; "konu" yani "kadın" daha doğrusu onun doğurganlığı, üretkenliğidir. Anadolu insanının toplumsal, biçimsel bildirişim normlan Tarihöncesi Anadolu yapıtlarını sınıflayacağımız bir tablo oluşturmaya olanak verir. İnsanın zihinsel, teknolojik, kültürel ve sosyolojik gereksinimini de göz önüne alarak oluşturulan böyle tarih dizinsel bir tabloda karşımıza ilk çıkan üslup ; ortalama MÖ. 8000'lerden itibaren tarihlenen ve organiksoyutlamalar gösteren doğurganlık sembolleridir. Bunlar sanatçının oturmuş kadını değil, oturan kadın kavramını yansıttığı ve hemen tüm ayrıntılarından arınmış ilk hamile kadın betimlendir. MÖ.6000'lere gelindiğinde, güneyde, genellikle Hacılar ve Çatalhöyük gibi iki büyük merkezde şişman, steatopıjık kadınların ntmik volümetrik, ovoıd formlarla abartılarak aktarıldığı, kimliği gizli, doğalcı analık sembollerini görürüz. MÖ. S.binyılın ikinci yarısında daha çok Canhasan'da rastladığımız, geometrik dısiplı altına alınmış prizmatık tannçalar ve aynı anlayışla yapılmış küçük büstler bulunmuştur.Tüm bir E.Tunç Çağı boyunca, kuzeyden güneybatı Anadolu'ya uzanan topraklarda gelişen, geometrik simge kompozisyonlarından oluşmuş, amblematık idoller ise ; toplumların yeni gereksinmeleri doğrultusunda bir sadeleşmeyi, adeta yazılaşmayı gösterirler. Bu heykelciklerin alt yapılarında çok özenli oran endişeleri görülmektedir. Tunç Çağı'nın sonlarında ise bu yalın geometrik biçimlerin yeniden organik insan bedeni yapısıyla bütünleştiği, uyuştuğu bir yorum biçiminin Alacahöyük, Hasanoğlan ve Horoztepe heykelciklerinde ortaya çıkmaktadır. Değişik üslup özelliklerine karşın bu sembolik, figüratif sanat formları " birbirlerine en benzemez oldukları zaman bile (konulan gereği) birbirlerinin özelliklerinden bir şeyler alır" ( k.no.56 ).