Mekân, zaman ve gündelik hayat üzerinden İstanbul ilçelerinin ‘kentsel ritim’ bağlamında tasarlanması : Beşiktaş, Üsküdar, Kadıköy, Beyoğlu (Kabataş)

Abstract

Sürekli bir devinim ve değişim içinde olan kentlerde, mekânların, sosyo-kültürel yapıların, ekonomik, politik ve yönetim alanlarının farklı ölçeklerde de olsa bu devinim ve değişimden etkilenmektedirler ve kentler bu değişimlerin izlendiği önemli bir gözlemevi olarak değerlendirilmektedir. Globalleşme ve metapolleşme, hızlı ulaşım, iletişim ve bilişim alanlarındaki teknolojilerle beslenirken, kentler mekânsal olarak hareketliliğin daha fazla yaşandığı ve giderek artan farklı ritimlerin bir arada ve etkileşim içinde olduğu alanlar haline gelmektedir. Yaşanan bu değişim, zaman/mekân, gerçek/ sanal, birey/topluluk arasındaki ilişkileri de Önsöz + + belirsiz kılmakta, mekân/ zaman/hareketlilik yaklaşımında yeni arayışlara ve düzenlemelere olan gereksinimi de artırmaktadır. Ritim sözcüğü, Latincede ‘rhythmus’, düzenlenmiş ve ölçülen hareket anlamına gelmektedir. ‘Zaman ve mekânda’ belirlenmiş bir düzen ve düzenlilik düşüncesini ifade eden kavram, felsefe ve sosyal bilimler açısından da ele alınarak araştırılmaktadır. Ritmi, felsefi bir olgu olarak ele alan Lefébvre, bu olgunun “mekân, zaman ve hareketliliğin olduğu her yerde var olduğunu” ifade eder. Kentler de birçok ritmin bir arada bulunduğu ve etkileşim içinde olduğu alanlardır. Ritim kavramının öne çıkan özellikleri; ölçü, zaman ve tekrardır. Mekân, zaman ve hareketlilik kavramlarının birbirinden ayrıldığı günümüz kentlerinde, sosyal zaman arayışı ve bununla ilgili düzenlemelerin önemi giderek artmaktadır. Özellikle sosyal yaşamın mekânı olarak kullanılan kent merkezlerinin günlük, haftalık, aylık, mevsimsel, vb. gibi farklı zamanlardaki farklı ritimlere göre düzenlenmesi zaman ve ritim bağlamlarının da eklemlenmesiyle yapılacak yeni düzenlemelerin, kentsel tasarım disiplini açısından önemli olacağını göstermektedir. 2019-2020 Akademik Yılı eğitim-öğretim döneminde Kentsel Tasarım Yüksek Lisans Atölyesi ekibi olarak bizler de yüksek lisans öğrencileri ile birlikte, ‘ritim’ temalı bir çalışma yapmayı hedefledik. Bunu yaparken çalışmaların her aşamasında (analiz ve sentez çalışmalarında, tasarım konsepti oluşturulurken, kentsel tasarımların oluşturulmasında) ‘ritim’ olgusunu çalışmamızın merkezinde tutmaya çalıştık. Birinci yarıyıl ritim kavramıyla ilgili teorik araştırmalarla birlikte yürütülen alandaki ritimanaliz çalışmaları, sentez ve konsept şemalarıyla tamamlandı. Ritim olgusu üzerine yapılan farklı okumalar sonucunda, ritim kavramını mekân, zaman ve gündelik yaşam açısından inceleyen ve felsefi kavram olarak ele alan Lefébvre’in “ritimanaliz” yönteminden yararlanılmış ve bu yöntem fiziksel mekâna yansıtılmaya çalışılmıştır. Ritim olgusuyla birlikte; +Kronotopik (chrono-urbanisme) yaklaşım; mekânı ve zamanı birleştirerek, mekân/zaman arasındaki eklemlenmenin yeni ve farklı bir biçimde okunması, +Geçicilik (temporalité) ve ritim ilişkisi; kentsel ritimlerin mekândaki sürekliliği açısından, farklı zaman dilimlerine göre (şimdiki, gelecek, günlük, haftalık, mevsimlere göre vb.) sorgulanması, +Zaman ofisleri (bureau de temps); kentsel kullanımlarda ve yol şebekelerinde zamanla ilgili olarak artan ritimlerin, ‘eşzamansızlık’ (desenkronizasyon) yoluyla ele alınarak düzenlenmesi gibi kavramlar da öğrenciler tarafından tasarımlara yansıtılmaya çalışıldı. Konsept şemalarından başlamak üzere alt ölçekli tasarım projelerinde temel çıkış noktamız kentsel tasarım projelerinin kentsel mekânın ‘poliritmini’ dikkate alarak, mekânsal düzenlemelerin oluşturulmasıydı. Yapılan çalışmalarda atölye kapsamındaki diğer sorgulamalarımız ise; +Döngüsel ritimler ve doğrusal ritimler arasındaki etkileşimler, +Kentlerin, mekânların, toplumların sürekli gelişen ve hareket eden organizmalar olduğu gerçeğinden yola çıkarak, ritimlerin sürekli gözlemlenerek değerlendirilmesi, +Geçici tasarımlar, zamanın ritmik düzenlenmesi, zamanın tasarımla bütünleşmesi, şeklinde oldu. Tüm atölye üyeleri olarak ‘ritim’ olgusunun hep birlikte yeniden öğrendiğimiz/ele aldığımız bu dönemde öncelikle konunun teorik olarak özümsenerek proje sürecine yansıtılmasının, kısıtlı bir zaman dilimi ve özellikle de bu yıl yaşanan pandemi sürecinde oldukça zor olduğunu, öğrencilerden yukarıda belirtilen tüm bu sorgulamalara cevap veren bir proje üretmelerini beklemenin de çok rasyonel olmadığını belirtmek isterim. Tüm bu zorluklara rağmen her iki yarıyılı da başarıyla tamamlayarak ‘ritim’ olgusunu projelerine farklı biçimlerde taşıyan öğrencilerimi, gayret ve özverili çalışmalarından dolayı kutlarken, araştırmaları ve birikimleriyle atölyeye katkı sağlayan ve her zaman uyum içinde olduğum çalışma arkadaşlarıma da çok teşekkür ediyorum. Daha önceki ‘ritim’ olgusunun yerini ‘sürekliliği olmayan’ çok farklı bir ritim olgusuna bıraktığı bu pandemi döneminde ve sonrasında bu olgunun mekân, zaman, hareketlilik ile olan ilişkilerimizi dönüştürmek ve farklı yöntemler bulmak için bir araç olmasını temenni ediyorum. Pelin GÖKGÜR