ENVÂRÜ’L HİKEM VE Kİ’Lİ BİRLEŞİK CÜMLELER ÜZERİNE

Abstract

Bu makalede, Özbekistan İlimler Akademisi, Ebû Reyhan El-BirûnîŞarkşinaslık Enstitüsü Yazma Eserler Kütüphanesi, 11876 numaradakayıtlı olan "Envârü’l-Hikem" adlı eserde geçen ki’li birleşik cümlelerincelenmiştir. Doğu Türkçesiyle 16-17. yüzyıllar arasında kaleme alındığıve Çağatay Türkçesinin klasik sonrası dönemine ait olduğu tespitedilen bu mensur eser, toplam 165 hikmetten oluşmaktadır. Çalışmadaöncelikle eserin kısa bir tanıtımına, dil özelliklerine ve anlatımın somutlaştırılmasıiçin başvurulan ifadelere yer verilmiş; daha sonra ayrıntılıbir şekilde ki’li birleşik cümleler incelenmiştir. Bu cümleler; yardımcıcümlenin/cümlelerin ana cümle içerisindeki durumuna göre sınıflandırılmışve yardımcı cümlenin/cümlelerin ana cümlenin doğrudan birögesi olduğu örneklerde tercih edilen "kip ekleri"ne dikkat çekilmiştir.Tanım ve açıklama cümlelerinde gereklilik ifadesinin kullanımı neticesindekarşımıza çıkan kerek ki’li yapılar ise ele alınan bir diğer konudur.

The compound sentences with ki in the work "Envârü’l Hikem" registered at number 11876 in Uzbekistan Academy of Sciences Abu Reyhan Al-Biruni Orientalism Institute Manuscript Library are examined in this article. This prosaic work, which was written between 16th and 17th centuries with Eastern Turkish and belongs to the post- Classical period of Chagatai Turkish, consists of a total of 165 wisdoms. In the study, first of all, a brief introduction of the work, language features and expressions applied for the concretization of the narrative were included; then the compound sentences with ki were examined in detail. These sentences; classified according to the situation of the auxiliary sentence(s) in the main sentence and attention was drawn to the preferred modal suffixes in the examples where the auxiliary sentence(s) was a direct element of the main sentence. The structure with kerek ki as a result of the use of the expression of necessity in the description and explanation sentences is another issue which is examined.