Kamu yapılarında biçimin yeniden üretimi ve özgünlük sorunsalı : hükümet konakları

Abstract

Türk kamu mimarlığında gün geçtikçe artan tarihsel referanslar özgünlük hakkındaki tartışmaları tekrar canlandırmaktadır. Tez kapsamında Türk kamu mimarlığında tarihselciliğin ilerleyişi ve özgünlükle olan ilişkisi ele alınmıştır. Çalışmanın hipotezi tarihsel referanslar arttıkça özgünlüğün azaldığı ters bir korelasyona dayanmaktadır. Çalışmada örneklem olarak hükümet konakları belirlenmiştir. Osmanlı modernleşmesinden günümüze hükümet konakları işverenin devlet olması ve idari yapının durumu ile ilişkili olarak süreklilik göstermektedir. Gerçekleştirilen çalışma hükümet konağı mimarisindeki dönüşümü ve özgünlüğü bütüncül olarak irdelemesi yönüyle önemlidir. Çalışmanın tarihsel sınırları 1923 yılından günümüze olarak belirlenmiştir. Çalışmanın teorik bölümünde tarihselcilik ve tarihsicilik kavramları, mimariler arası benzerlik ilişkisini tanımlayan yeniden üretim eğilimleri olarak kopya, alıntı/gizli alıntı, kolaj/asamblaj, yansılama-abartma, öykünme kavramları ile mimari özgünlük kavramı ele alınmıştır. Tezin yöntemi de olan özgünlük-tarihsellik modeli bu tartışmaya dayanmaktadır. Model yapıları dizimsel ve anlamsal olarak iki boyutta incelemektedir. Dizimsel boyut yapıyı oluşturan her katman ve mimari ögeyi bir birim olarak kabul etmektedir. Dizimsel boyut üç adımda işlemektedir. Birinci adımda benzerlik ölçeğine göre derecelenen parametrelere göre yapılar puanlanmaktadır. Benzerlik ölçeği tezin kuramsal bölümünde tartışılan yeniden üretim biçimleri ve özgünlük kavramlarına dayandırılmaktadır. Öncül ve ardıl mimariler arasında benzerlik arttıkça özgünlüğün azaldığı hipotezi temelinde kurgulanmıştır. İkinci adımda ise dizimin anlamsal boyutu yorumlanmaktadır. Modelin geliştirilmesi sürecinde bir grup meslek insanıyla yapılandırılmamış görüşmeler ve pilot çalışma yapılmıştır. Bu çalışmada elde edilen bulgular ile modelin uygulanması sonucunda elde edilen bulgular birbirini desteklemiştir. Modelin nihai sonuçları hipotezi doğrulamaktadır. Tarihsel referanslar ile özgünlük arasında ters bir korelasyon bulunmaktadır. Ancak özgünlük değerleri arasındaki değişim irdelendiğinde sadece 2002 yılı sonrasında elde edilen yapıların değerinin büyük bir oranda en düşük seviyelerde seyrettiği görülmüştür. Bu yıllar mimarlık tarihimizde önemli bir kırılmayı işaret etmektedir. Özgünlük değeri yüksek yapıların öykünme ve kimi zaman kolaj/asamblaj ile tasarlandıkları görülürken özgünlük değeri düşük yapıların alıntılama/gizli alıntılama, yansılama ve abartma ile yine kolaj ile elde tasarlandıkları görülmektedir. Özgünlük değeri yüksek hükümet konakları sınırları belirli bir referansı yaratıcı bir süreçten geçirerek yeniden üretmektedir. Özgünlük değeri düşük hükümet konaklarının ise referans gösterdikleri mimariler yerine zaten bir döneme öykünmüş olan örneklere referans verdiği görülmüştür. Bunlar taklidin taklidi olmaktadır. Geçmişi çok katmanlı ve çeşitli uygarlıkların sentezine dayalı bir ülkede toplumun kamu mimarlığında bir kimliğe referans verilmesini değerli bulması yadsınacak bir tutum değildir. Ancak sunulan mimari üslubun niteliği hem mimarlık hem de kamusal alan için oldukça önemlidir. Yeni Osmanlı-Selçuklu mimarlığı bir kimlik üretse de özgün bir değer üretememekte ve dünyadaki mimarlık ortamına eklemlenebilen bir kültür yaratmamaktadır. Anahtar Kelimeler: Kamu yapıları, hükümet konakları, özgünlük, biçimin yeniden üretimi, tarihselcilik.