Türk yapı malzemesi sektörünün teknoloji ölçeğinin belirlenmesi

Abstract

Türkiye yapı malzemesi sektörünün bugün bulunduğu seviye itibari ile yaygın olarak kullanılan malzeme ve yapım sistemlerine bakıldığında çok uzun yıllardır önemli bir değişim göstermediği gözlenmektedir. Mevcut inşaat teknolojisi ve malzeme üretim/seçim/kullanım davranışının esas aktörleri sadece inşaat sektörü içinde yer alan üretici, tüketici, müteahhit ya da mimarlar değil, ülkenin kuruluşu itibari ile siyasi- iktisadi ortamı ve sanayileşme davranışı da bugün gelinen seviyenin sorumlularıdır. Endüstri 4.0 ile inşaat teknolojileri ve yeni malzeme üretimlerinde de önemli değişimler gerçekleşecektir. Türkiye'nin de uluslararası inşaat faaliyetlerinde yer alabilmesi için bu değişimlere katılım sağlayabilmesi önemlidir. Ancak bunun için mevcut üretici ve tüketici yapısının geçmişten bugüne özelliklerinin çok iyi bilinmesi ve buna göre geçiş ve değişim senaryolarının geliştirilmesi gerekmektedir. Bu çalışmanın amacı yapı malzemesi sektörünün yaklaşım ve teknoloji ölçeğinin Erken Cumhuriyet ve 1980 arası dönem koşulları içinde belirlenmesidir. Bu çalışma mevcut üretici ve tüketici kimliğinin belirlenmesinde önemli bilgiler içermektedir. Böylece yakın gelecek inşaat teknolojisi, yeni malzeme üretiminde küçük adımlarla nasıl hareket edilmesi gerektiği planlanabilecektir. Çalışmanın hipotezi; 1923-1980 yılları arasında Türk yapı malzemesi sektörü; üretici yaklaşımı, teknik yeterliliği, üretim teknolojisi, yeterli insan gücü, ürün kalitesi ve kapasitesi yeterli düzeyde değildir. Yapı Malzemesi sektörünün teknoloji ölçeğinin belirlenebilmesi için ülkenin iktisadi rejimi, kalkınma/büyüme yaklaşımı, teknoloji üretim ortamının belirlenmesinde önemli karar vericileri oluşturmaktadır. Bu çalışmada araştırmanın aralığı; 1923-1980 olarak belirlenmiştir. Ülkenin kuruluş tarihi başlangıç olarak belirlenmiş, ancak bitiş tarihi günümüze kadar alınmamıştır. Bunun temel gerekçeleri; 1980 sonrası iktisadi rejimin Neo-liberalizm olması ve üretim sisteminin Post-fordizm olarak değişimidir. Bu nedenle değişimin daha sağlıklı izlenebildiği 1980 tarihi sınır olarak kabul edilmiştir. Yapı malzemesi sanayisinin Erken Cumhuriyet ile geçirdiği dönüşüm/değişimi değerlendirebilmek amacı ile Kalkınma Planlarına kadar olan süreç akademik yayınlar üzerinden yapılan okumalara göre aktarılmıştır. Birinci Beş Yıllık Kalkınma Planına kadar olan süreçte; Birinci ve İkinci Beş Yıllık Sanayi Planlarında yapı malzemesi konusu doğrudan bir karar bağlamında ele alınan bir konu olmamıştır. Yapı malzemesi üretimi bulunduğu; çok gelişmemiş ağırlıklı olarak ilkel, kısıtlı koşullar içinde üretim ve uygulama alanı bulmuştur. Kalkınma planları içerik olarak; hem dönem koşulları içinde ihtiyaç duyulan alanlara bağlı olarak yatırım kararları, hem de ilgi alanlarda yatırım kararlarının içerik ve yaklaşımları hakkında bilgi vermektedir. Bu nedenle yapı malzemesi sanayisi yaklaşım ve teknolojisinin değerlendirilebilmesi için Kalkınma planlarının ilk beşinin incelenmesine karar verilmiştir. Çalışma beş bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde çalışmanın gerekliliği, amaç ve yöntem hakkında bilgi verilmiştir. İkinci bölümde; yapı malzemesi sektörü sanayi dallarının alt sektörleri içinde yer alması teknik yeterlilik, teknoloji ve teçhizat- makine tasarımında diğer sanayi dalları etkileşim içinde olması nedeni sanayi-teknoloji-malzeme ve mimarlık ilişkisi hakkında bilgi verilmiştir. Üçüncü bölümde; Erken Cumhuriyet-1980'li yıllar arası sanayileşme ve üretim ortamının belirlenebilmesi için; Ülkenin geçirdiği tarihsel süreç çeşitli yayınlara göre üç döneme ayrılmıştır; Erken dönem, 1923-1950, 1980 öncesi; 1954-1979 ve 1980 sonrası. Bu çalışmada da üç dönem kabul edilmiştir, erken dönem ile geç 1980'li yıllar arasında kalan süreç detaylı olarak ele alınmıştır. Her iki dönem; Erken dönem ve 1980 öncesi (geç 1980li yıllar) iktisadi rejim/yönetim felsefesi-kalkınma/büyüme stratejisi ve sanayileşme ve yapı malzemesi üretim ortamı başlıklarında araştırılmıştır. Dördüncü bölümde; Yapı malzemesi sanayisinin yaklaşım ve teknolojisini belirleyebilmek amacı ile çeşitli ölçütlere göre ilk beş kalkınma planları üzerinden analiz çalışması yapılmasına karar verilmiştir. Bu planların tamamı için öncelikle ön okuma yapılmıştır. Bu okuma ile planların sanayileşme davranışı içinde üretim alanlarından biri olan yapı malzemesi sanayisi ve etkileşim alanı içinde olan inşaat ve konut ile ilgili olan tüm konular gözden geçirilmiştir. Bu ana başlıklar ile bağlantılı olan; teknik, teknoloji, kapasite, yatırım, kalite, standart, şartname, kanun, araştırma-geliştirme, patent, lisans, know-how gibi kavramlar özelinde de genişletilmiştir. Bu genişletilmiş inceleme sonrasında çeşitli temalar belirlenmiştir. Buna göre ilk beş kalkınma planı belirlenmiş olan bu temalara göre içerik analizi ile incelenmiştir. Erken Cumhuriyet döneminden itibaren yapılan araştırma ve beş kalkınma planı içerik analizine bağlı olarak 1980'li yıllara kadar yapı malzemesi sektörünün üretim, ürün kalitesi, teknik/teknoloji, standart, inşaat teknolojisi, yapı servis ömrü gibi konulara dair analiz üzerinden elde edilen bilgilere göre oldukça düşük seviyede olduğu ortaya çıkmıştır.