Bergama 20. yüzyıl konut mirasının belgelenmesi

Abstract

İzmir'in Bergama ilçesi, Helenistik, Roma, Bizans, Selçuklu, Osmanlı ve Cumhuriyet Dönemi'ne uzanan yaklaşık 4000 yıllık, çok katmanlı ve çok kültürlü bir tarihi yerleşim alanına sahip kenttir. Sahip olduğu köklü tarihin izlerini büyük ölçüde korumaktadır. 20. yüzyıl kentsel kültür varlıkları alanlarıyla tanınan kent, günümüzde arkeolojik alanlarla bütünleşmiş tarihi kent dokusunun oluşturduğu "kültürel peyzaj" ile Dünya Miras Listesinde yer almaktadır. Çok katmanlı kültürel mirasa sahip kent, 20.yüzyıl mimarlık mirası ile de oldukça önemli bir yere sahiptir. 20. yüzyılda da mimarlık tarihi açısından mimari değere sahip nitelikli yapılar barındırmaktadır. Hızla gelişen kentin baskısı altında yok olan yakın dönem mirası, büyük şehirlerdeki gibi, göç ve hızlı yapılaşmanın getirdiği nüfus kaymaları nedeniyle söz konusu bu nitelikli yapıların terkedilmesi veya kontrolsüz ekler yapılması nedeniyle zarar görmüşlerdir. Bu durum kentsel mimari dokunun bozulmasına neden olmuştur. Modernleşmenin yapılı çevredeki etkileri tüm dünyada görülmektedir. Göç nedeniyle oluşan sosyo-kültürel değişim, deniz, hava ve kara ulaşımları gibi teknolojik imkanların artmasıyla oluşan hızlı ulaşım olanakları, bilişim ve iletişim araçlarının gelişmesiyle artan ekonomik ve teknolojik değişim, yeni imar kararları doğrultusunda, geleneksel merkezin dışında oluşan, yeni modern merkez noktaları, meydanlar, yeni yollar, yapılı çevre üzerinde önemli değişimlere neden olmaktadır. Söz konusu bu değişimler Bergama kenti üzerinde de belirgin şekilde görülmektedir. Bergama kentinin sahip olduğu arkeolojik ve kentsel mirasa eklemlenen 20. yüzyıl konut mirası özelikle özel mülkiyetin elinde parsellerin bölünerek küçülmesi, müstakil yapıların ailenin yeni kuşaklarının barınma gereksinimi için eklentiler yapılarak aile apartmanına ya da kira geliri elde etmek için kat apartmanına dönüştürülesi ayrıca yıkım ile yok olan ve yerine çok katlı apartmanların inşa edilmesi ve dolayısıyla mirasın özgünlüğünün bozulması örneklerinin çoğalması hızla gelişen kentin baskısı ile oluşan değişimin göstergeleridir. Bu yapıların kültürel miras olduğuna dair farkındalık eksikliği, dolayısıyla var olanların tespit edilip belgelenmesi, envanter oluşturularak tescillenerek koruma altına alınmasının yeterince hızlı olmaması bu yapıların korunmasında en büyük sorunu oluşturmaktadır. Bu çalışmada, 1923 – 1980 yılları arasında inşa edilmiş olan konut mirasının tespiti için öncelikli olarak literatür ve arşiv taraması yapılmıştır. Çalışma alanında yapılacak tespitler için TÜBA'nın, yaygın olarak kullanılan envanter fişi modifiye edilerek, dönemin kent dokusunun özellikleri incelenerek amaca uygun envanter fişi oluşturulmuştur. Tespit edilen yapılarla ilgili eski fotoğraflar MSGSÜ Restorasyon Bölümü ve Bergama Belediyesi Restorasyon Bölümü arşivinden temin edilmiştir. Bu yapıların yapım tarihleri araştırması ve kentin hali hazır ve kadastral haritası ise yine Bergama Belediyesi'nden temin edilmiştir. Ayrıca Hava Kuvvetleri Komutanlığı, Harita Genel Müdürlüğü, Harita İkmal'den temin edilen, çalışma alanının 1950-1980 yılları arasındaki hava fotoğrafları temin edilip incelenmiştir. Çalışma alanında tespit edilen yapıların tescilli olanların tespitinde ise İzmir 2 Numaralı Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Müdürlüğü'nden yararlanılmıştır. Bu dökümanların ve incelemelerin ışığında tespit edilen bu yapıların gelişim süreçleri ile ilgili bilgiler edinilmiştir. Alan çalışma sınırları içerisinde belirlenen toplam 13 mahallede toplam 267 adet modern konut mirası envanter formu oluşturulmuştur ancak pandemi nedeniyle oluşan engeller yüzünden 30 adet yapının plan rölöveleri alınabilmiştir. 104 adet yapının ise cephe rölöveleri alınarak belgelenmiştir. Tespit edilip, envanteri oluşturulan çalışma alanındaki 1923 – 1980 yılları arasında inşa edilmiş olan konutların analiz çalışmaları yapılarak, iki etapta incelenmiştir. I. Etap Arkeolojik + Kentsel Sit Sınırları içerisinde yer alan mahalleler, II. Etap ise Arkeolojik + Kentsel Sit Sınırları dışında kalan mahalleri kapsamaktadır. Bu sınıflandırma ile belgelenen yapılar mahallelere göre değerlendirilmiştir. Tespit edilen yapılarla ilgili değerlendirmeler yapılarak çözüm önerileri sunulmuştur. Aynı zamanda bu tez kapsamında yapılan envanter çalışması ile Türkiye Kültür Envanterine katkı sağlanması hedeflenmektedir.