Balıkesir-Edincik geleneksel yerleşim dokusunun değişiminin tespiti ve koruma önerisi

Abstract

Yerleşimlerin tarihi, doğası, sosyal, kültürel ve ekonomik olguları, o yerin yapılı çevresinin biçimlenmesinde etkin rol oynamaktadır. Tarihi yerleşimi var eden kültür katmanlarının somut izler üzerinden okunabiliyor olması kültürel süreklilik açısından son derece kıymetlidir. 'Yer' e ait kültürel kimliğin devamlılığı da, somut çevreye yansıyan bu mirası koruyup gelecek nesle aktarmakla mümkündür. Marmara Bölgesi'nde Balıkesir iline bağlı tarihi Edincik yerleşmesi de sahip olduğu zengin tarihi geçmişini, somut ve somut olmayan mirası ile günümüze aktarmaktadır. Neolitik ve Kalkolitik devirlere uzanan geçmişi ile Roma ve Bizans İmparatorluklarının hakimiyetinde kalarak Osmanlı topraklarına katılmıştır. Edincik, çok katmanlı yapısı ile varlığını günümüze dek sürdürmüş olan bir yerleşimdir. Tarih boyunca önemli geçiş alanlarının üzerinde varlığını sürdürmesi ve Kyzikos antik kentine komşu olması bakımından önem taşımaktadır. Bölgenin coğrafyası, iklim ve topografik özellikleri ile şekillenen ipekböcekçiliği, üzüm ve şarap üretimi, tavuk ve yumurtacılık, zeytincilik gibi tarım ve hayvancılık faaliyetleri yerel halkın geçim kaynağı olmakla birlikte, bu faaliyetler yerleşimin kimliğini oluşturan temel unsurlardır. Edincik, bünyesinde üretim sahalarını barındırması bakımından Osmanlı Dönemi'nde İstanbul'daki ihtiyacın karşılanmasında önemli bir merkez olmuştur. Zengin tarihi geçmişi, yerleşimde yer alan somut kültür varlıkları üzerinden okumak mümkündür. Anıt yapılar ve sivil mimarlık örnekleri geleneksel kent dokusunu biçimlendiren unsurlardır. İçinde barındırdığı konutları, dükkanları, limanları, tersaneleri, çeşmeleri, kuyuları, hamamları, medreseleri, camileri, türbeleri, yel değirmenleri, fabrikaları, madenleri ve arkeolojik alanları günümüze ulaşan ve ulaşamayan tüm varlıkları ile dönemin yaşam biçimini, kültürel değerlerini yansıtmaktadır. Kentleşme içinde olan Bandırma'ya, turizm gölgesinde kalmış Erdek'e, Kapıdağ Yarımadası'nın eteklerinde yeterli ilgiyi göremeyen Kyzikos antik kentine komşuluğu ile bilinen Edincik, bölgede söz konusu alanların içerisinde özgün kimliğini koruyabilmiş nadir bir örnektir. Son dönemlerde göç hareketlerinden etkilenmiş ve çeşitli bozulmalara uğramış durumda olsa da, geleneksel yaşamın devam ettiği ancak risk altında olan bir yerleşimdir. Geleneksel yerleşim dokularında yaşanan hızlı dönüşüm ve yok oluş, Edincik yerleşimi için de bir tehdit unsurudur. Bu bağlamda Edincik; incelemeye değer bir örnek teşkil ederek, korunması ve sürdürülmesi gerekli yerleşimlerimizden biridir. Ülkemizde birçok tarihi alanda olduğu gibi yeterli belgeleme çalışmalarının yapılmaması geleneksel yerleşim dokularındaki değişimin izlenerek sebeplerinin ve boyutlarının ortaya konmasını mümkün kılmamaktadır. Edincik yerleşiminin ilk kapsamlı tespit çalışmasının 1993 yılında Nergiz Başkaya tarafından hazırlanan ''Edincik ve Sivil Mimari Değerleri Üzerine Bir Araştırma'' konulu tez çalışması olması değişimin izlenmesi bakımından önemli bir kaynak olmuştur. Değişimin verilere dayandırılarak ortaya konması, gözlemlenmesi kıymetlidir. Çünkü bu alana yönelik üretilecek kararlar bu verilere dayandırılmalıdır. Yerleşmenin güncel mevcut durumu tespit edildikten sonra, 1993 yılı ile karşılaştırılmak suretiyle değişimin boyutu ve niteliği tespit edilmeye çalışılmıştır. Böylelikle bu veriler ışığında karşılaşılan sorunlara ve ortaya çıkabilecek olası tehditlere yönelik çözüm önerileri geliştirilmiştir.