Türkiye'de sanayi alanlarında mekânsal planlama : Özel Endüstri Bölgeleri

Abstract

Toplumsal gelişmenin ve refahın ana etkenlerinden biri ekonomik gelişmişliktir. Sanayi ise ekonomik gelişmenin en önemli belirleyicilerindedir. Türkiye'de erken cumhuriyet döneminden 1960'lı yıllara kadar ekonominin geliştirilmesinde sanayinin önemi üzerinde durulmuş ve devlet eliyle sanayi yatırımları gerçekleştirilmiştir. Bu süreç yalnızca ekonomik gelişme hedefleriyle ele alınmış fakat toplumun sosyal gelişmesi ile paralelliği sağlanamamıştır. Sanayileşme ile birlikte artan kentleşme, sosyal ve ekonomik dengelerin birlikte ele alındığı bir zeminde gerçekleşememiştir. Bugün kent merkezlerinde sıkışıp kalmış olan dağınık ve düzensiz sanayi alanları geçmişte sağlanamayan dengenin sonuçları olarak karşımıza çıkmaktadır. Merkezî yönetim ve yerel yönetimler geçmişten günümüze kadar ulaşan plansız sanayileşmenin kentleşme üzerindeki olumsuz etkilerine ve beraberinde getirdiği çevre problemlerine çözüm getirmek amacıyla üst ölçekli planlarda sanayinin desantralizasyonu ve planlı biçimde bir araya getirilmesi yönünde politikalar üretmiştir. Bununla birlikte sanayileşme ile kentleşme arasındaki ilişkiyi düzenlemek ve sanayi yatırımlarını teşvik amacıyla organize sanayi bölgesi ve endüstri bölgesi kavramları ortaya çıkmıştır. Çalışmada kentleşme ve sanayileşmenin ilişkisi ile karşılaşılan zorluklar kuramsal olarak ele alınmış ve bu bağlamda Özel Endüstri Bölgesi kavramı özelinde sanayi bölgelerinin avantaj ve dezavantajları irdelenmiştir. Kentsel gelişme ve planlama ilişkisinin önemi açıklanarak bu ilişkide en önemli ve yönlendirici faktörlerden biri olan sanayinin rolüne değinilmiştir. Sanayi alanlarında mekânsal planlama süreçleri ve yer seçiminin kentsel gelişme üzerine etkileri ele alınmış ve bu etkileşim kaynaklı olarak sanayi alanlarında mekânsal planlama süreçlerinde karşılaşılan zorluklar ortaya koyulmuştur. Karşılaşılan bu zorluklara ilişkin Özel Endüstri Bölgeleri özelinde somut değerlendirmelere yer verilmiştir. Özel Endüstri Bölgeleri'nin avantaj ve dezavantajları tartışılarak tespit ve önerilerde bulunulmuştur. Ekonomik gerekçeler ile kent içerisinde ve kentin potansiyel gelişme alanlarında yer seçen sanayi, kentsel yaşam kalitesini olumsuz yönde etkilemektedir. Bu etki ortadan kaldırılarak toplumsal gelişmenin ekonomik ve sosyal kaygıların paralel olduğu bir zeminde sağlanmasının gerekliliği açıklanmıştır. Bu çalışmada, sanayileşmenin mekânsal planlama ile yönlendirilmesi ve düzenlenmesinin gerekli olduğu ortaya koyularak Özel Endüstri Bölgesi kavramı özelinde bu olgu tartışılmıştır. Organize sanayi bölgelerine alternatif olarak ortaya çıkan endüstri bölgesinin bir çeşidi olan Özel Endüstri Bölgesi kavramının sanayileşme ve kentleşme arasındaki paralelliği sağlamada etkili bir rol oynayacağı sonucuna ulaşılmıştır.