Kırsal kalkınmada kooperatiflerin etkileri : üretici kooperatifleri yönünden karşılaştırmalar

Abstract

Bu çalışmanın amacı kırsal alanda yaşanan güncel sorunların çözümünde örgütlenme boyutunun öneminden yola çıkarak, üretici kooperatiflerinin kırsal kalkınmadaki rolünün araştırılmasıdır. Öncelikle kırsal alanın temel sorunları üzerine Türkiye ve Dünya'da çeşitli kurum ve kuruluşların kalkınma hedefi ile ürettikleri politikalar incelenmiştir. Dünya'da kırsal kalkınma üzerine politikalar üreten kurumların başında gelen Avrupa Birliği, Dünya Bankası, Birleşmiş Milletler ve OECD amaç ve hedefleri incelenmiş ve bu hedef ve amaçların benzer nitelikler taşıdığı sonucuna varılmıştır. OECD'nin kırsal kalkınma için belirlediği sekiz ana başlık kooperatifler bağlamında incelemelerde parametre olarak belirlenmiştir. Kırsal kalkınmanın bağlamı olan kırsal alanda, örgütlenme modelleri incelenmiş ve kırsal alanda örgütlenen kooperatifler üzerine araştırma genişletilmiştir. Kooperatifçiliğin dünyada ve Türkiye'deki tarihi gelişim süreçleri incelenmiştir ve kooperatif çeşitleri detaylandırılmıştır. Kooperatifçilik ilkeleri bağlamında Uluslararası Kooperatifler Birliği'nin (ICA) yayınladığı kooperatiflerin temel ilkeleri detaylandırmaya değer bulunmuştur. Kırsal kalkınmadaki en önemli sorunlardan biri olan "kırsal yoksulluk" ile başa çıkabilmek için katma değeri yüksek ürünler üzerinden ilerlenmesi gerektiği düşünülmüştür. Süt ve süt ürünlerinin kırsal alanda yaygın olarak üretilen ve katma değeri yüksek ürünler olması sebebi ile araştırma süt ve süt ürünleri ekseninde genişletilmeye uygun görülmüştür. Uluslararası ve ulusal düzeyde faaliyet gösteren kooperatiflerin karşılaştırılması amacıyla ilk önce Uluslararası Kooperatifler Birliği'nin (ICA) her sene yayınladığı raporları incelenmiştir. Dünyadaki en büyük süt ve süt ürünleri kooperatiflerinden bir olan Yeni Zelanda'da faaliyet gösteren Fonterra Kooperatifi uluslararası ölçekte faaliyet gösteren bir kooperatif olarak karşılaştırmada detaylı ele alınmıştır. Ulusal ölçekte faaliyet gösteren Tire Süt Kooperatifi ve bölgesel ölçekte faaliyetlerine devam eden İğdeli Çevre Köyleri Kalkındırma Kooperatifinin seçilmesi uygun görülmüştür. Kooperatiflerin seçiminde Uluslararası Kooperatifler Birliği'nin (ICA) kooperatif kriterleri etkili rol oynamıştır. Fonterra Kooperatifi, Tire Süt Kooperatifi ve İğdeli Çevre Köyleri Kalkındırma Kooperatifi OECD'nin kırsal kalkınma hedefleri kapsamında detaylıca incelenmiş ve karşılaştırılmıştır. Faaliyet sınırlarının genişlemesinin kırsal alanın kalkınma sürecine olan etkisi, belirlenen kriterler kullanılarak incelenmiş ve üç kooperatif için bir karşılaştırma yapılmıştır. Küreselleşme süreci ile neo-liberal politikaların baskın etkileri ile kooperatiflerin asıl kuruluş amaçlarından uzaklaşması, üreticinin etkin rolünün zayıflaması eğilimi olduğu görülmüş, kırsal kalkınmanın yerel boyutunun önemi bağlamında incelenmesinin önemli olduğu sonucuna varılmıştır.