Malzemesizleşme (maddesizleşme) kavramının mimarlık tarihindeki yeri ve mimarlık pratiğindeki karşılıkları

Abstract

Bu tezde, temel olarak, mimaride malzemesizleşme (maddesizleşme) kavramının kapsamlı bir betimlemesi yapılmaya çalışılmıştır. Mimarlık literatüründe, ana konu olarak malzemesizleşmeyi detaylı ve kapsamlı irdeleyen bir çalışma olmadığı görülmektedir. Tarih boyunca gerçekleşen sosyal ve bilimsel gelişmelerin bir sonucu olarak, mimarlıkta yeni kavramlar ve yaklaşımlar ortaya çıkmıştır. Malzemesizleşme kavramı bunlardan biridir. Mimaride malzemesizleşme kavramının, Endüstri Devrimi'nin etkisiyle ortaya çıktığı anlaşılmaktadır. Mimarlık tarihinde ilk olarak Sigfried Giedion'ın belirli binaları malzemesizleşmiş olarak tasvir ettiği görülmektedir. Zaman içerisinde, farklı mimarlık tarihçileri ve teorisyenleri de mimaride malzemesizleşmeye değinmişlerdir. Öte yandan, malzemesizleşmenin ortak ve net bir tanımını ortaya koymamışlardır. O halde malzemesizleşme kavramının bilgisinin örtük olarak ele alındığı söylenebilir. Mimaride malzemesizleşmenin daha açık anlaşılması için öncelikle malzemesizleşme sözcüğünün anlamı, etimolojisi ve İngilizce Türkçe çevirisi araştırılmıştır. Ardından, tezin ikinci bölümünde, teorik bir zemin oluşturulması için mimaride malzemesizleşme yorumları ve mimarlık tarihinde malzemesizleşmenin var olma koşulları ve biçimleri incelenmiştir. Mimaride malzemesizleşmeyi gerçekleştiren toplumsal olaylar, bilimsel buluşlar, sanatsal gelişmeler ve teknolojik ilerlemeler anlatılmıştır. Malzemesizleşme Gotik mimari, Endüstri Devrimi ve modern mimari dönemlerinde araştırılmıştır. Bu çalışma nitel araştırma türünde yapılmıştır. Literatür araştırmaları sonucunda, mimaride malzemesizleşme şöyle tanımlanabilir: Mimarlığın malzemesi/maddesi, öznel ya da nesnel olarak şeffaflarsa, hafiflerse, homojenleşirse veya maskelenirse malzemesizleşme gerçekleşebilmektedir. Söz konusu öznel malzemesizleşme algıda, nesnel malzemesizleşme ise somut olarak gerçekleşmektedir. Elde edilen bu bilgiler doğrultusunda, tezin üçüncü bölümünde malzemesizleşmenin mimarlık pratiğindeki karşılıkları şu başlıklar altında incelenmiştir: Şeffaflaşarak, Hafifleşerek, Homojenleşerek ve Maskelenerek Malzemesizleşme. Böylece, genellikle malzeme/madde odaklı mimarlık pratiğine yeni ve yaratıcı bir bakış açısı sunulmuştur. Her bir alt bölümde, belirli bir malzemesizleşme durumu mercek altına alınmıştır. Belirli bir tür malzemesizleşmenin hangi mimari uygulamalar sonucunda, hangi mimarlar tarafından, hangi kuramlar ve kavramlarla ilişkili olarak ve hangi yapı malzemeleri kullanılarak gerçekleştiği irdelenmiştir. Sonrasında, ele alınan malzemesizleşme türüne örnek olarak, bazıları literatürde malzemesizleşmiş olarak yorumlanmış, geri kalanı ise bu tezde elde edilen bilgilerden yola çıkılarak seçilen binalar incelenmiştir. Binalar incelenirken özellikle malzemesizleşme ile ilişkili olarak yapı malzemelerine ve yapım tekniklerine, mimarların tasarım yaklaşımlarına, mimarlık tarihçilerinin ve teorisyenlerinin binanın algısı üzerine yaptıkları yorumlara odaklanılmıştır. Bu tezin sonucunda mimaride malzemesizleşmenin zengin bir tanımı olduğu; mimaride malzemesizleşmenin öznel ve nesnel olarak iki açıdan da var olduğu ve bu ayrım yapılarak ele alınmasının uygun olduğu; tek bir binada farklı türlerde malzemesizleşme durumunun oluşabileceği; bir binanın malzemesizleşmiş olduğu sonucuna inşa edildiği dönemdeki yaygın mimari ile karşılaştırılarak varılabileceği; mimaride malzemesizleşmenin geleceğinin dijital medya araçlarının gelişimiyle ilişkili olduğu anlaşılmıştır.