Kentsel gelişmeye etkileri ve ranta müdahale aracı olarak arsa değeri vergilendirmesi

Abstract

Kentlerin çok çeşitli yaşam kalitesi bileşenlerinde yarattığı olumsuz etkiler pahasına rant üretimine odaklı süregelen günümüz kentleşme pratikleri, toplumun ürettiği değerin topluma geri döndürülmesinde yetersiz kalmakta ve bu durum, rantın kamuya aktarımına ilişkin mevcut araçların kentsel gelişmeyi yönlendirici potansiyelleri ile birlikte yeniden değerlendirilmesini, farklı araçlar (yöntemler) araştırılmasını ve geliştirilmesini gerekli kılmaktadır. Bu çalışmada, rantın kamuya aktarımı için yalnızca bir vergilendirme aracı değil aynı zamanda bir arsa politikası aracı olan Henry George'un arsa değeri vergilendirmesi (land value taxation) yöntemine ilişkin teorik ve de bu yöntemin uygulanması ve şehirciliğe etkilerine ilişkin pratiğe dönük bilgiler içeren Türkiye gerçeklerine uygun bir araştırma sunmak amaçlanmıştır. Çalışma genelinde, arsa değeri vergilendirmesi hem ranta müdahale aracı olarak rolü hem de uygulanabilirliği ve kentsel gelişmeye etkileri bağlamında irdelenmiştir. Bu kapsamda ilk olarak, Türkiye kentleşmesi süresince rantı kamuya aktarım çabaları ve tartışmaları, yasal düzenlemeler ile çeşitli politika belgeleri aracılığıyla iki farklı zaman kesitinde sistematik bir şekilde incelenmiş, çeşitli kıyaslamalar, çıkarımlar ve genellemeler yapılmıştır. Mevcut durumun analizini takiben rantın kamuya aktarımında Türkiye için yeni bir öneri olarak arsa değeri vergilendirmesi yöntemine odaklanılmıştır. Söz konusu yönteme ilişkin düşünsel dizge Henry George'un İlerleme ve Yoksulluk kitabının derinlemesine incelemesi ve güncel yaklaşımlar üzerinden okuyucuya aktarılmış olup bu tür bir verginin uygulanması durumunda kente etkilerinin farklı boyutlarıyla neler olabileceğine ilişkin kapsamlı bir araştırma sunulmaya çalışılmıştır. Buna ek olarak, arsa değeri vergilendirmesi yöntemini uygulayan çeşitli ülkelerin pratiklerine de yer verilmiştir. Son olarak, arsa değeri vergilendirmesi yönteminin uygulandığında kentte yaratacağı etkileri olabildiğince somutlaştırmak amacıyla arsa değeri vergilendirmesinin mekanizmasını ortaya koyan çeşitli simülasyonlar ve analizler yapılmıştır. Çalışmanın sonuçları özetle, Türkiye pratiğinde rantın kamusal sürdürülebilirliği ve paylaşımının ölçeğine ilişkin önemli problemlerin varlığını ve rantın toplumun geneline dağıtımını düzenleyebilecek üst ölçekte bir bölüşüm kurgusuna ve bu kapsamda ranta sistemin içerisinde düzenli olarak el koyacak bir araca ihtiyacı ortaya koymaktadır. Söz konusu nitelikleri barındıran aracın sürekli büyüyen, dönüşen ve değer üreten kentsel topraktaki değer artışının sürekli olarak takibini ve kamuya döndürülmesini sağlayacak, sistemin içerisine düzenli bir vergi olarak girmesi önerilen arsa değeri vergilendirmesi olabileceğinden hareketle yapılan simülasyon ve analizlerin, arsa değeri vergilendirmesinin şehirciliğe etkilerine dair literatür tartışmalarını –belirli kriter ve varsayımlar dahilinde- desteklediği görülmekte ve sonuçlar kentsel gelişmeyi kontrol etmede vergilendirme aracılığıyla ranta müdahale etmenin doğru bir başlangıç noktası olabileceğini ortaya koymaktadır. Çalışmanın diğer bulguları, geçmişten bugüne rantı paylaşma isteğine yönelik bir direncin varlığı ile ekonomi ve beraberinde kentleşme mekanizması kent toprağının ve üzerindeki yapılanmaların bir yatırım aracı olarak sunulması üzerine kurgulanmışken rantın neden kamuya aktarılacağına dair paradoksal durumu ortaya koymakta; bu kapsamda bulgular, üretken sektörlere dayalı yeni bir ekonomi politikasıyla birlikte geliştirilecek bir vergilendirme mekanizmasına ihtiyacı desteklemektedir.