Temel tasarım eğitiminde çoklu zekâ kuramı üzerinden uzamsal becerinin gelişimine etki eden bir izlence önerisi

Abstract

Dünyadaki sosyal, kültürel, bilimsel ve teknolojik gelişmeler hem iç mimarlık mesleğinin gereksinimlerinde hem de iç mimarlık eğitimi alacak öğrencilerin algılama ve kavrama biçimlerinde değişimlere sebep olmaktadır. Mesleğin ihtiyaçlarında ve aday öğrencilerin öğrenme yöntemlerinde görülen bu dönüşüm; eğitim programlarının yapılandırılması için yürütülmesi planlanan bilimsel çalışmaların da önemini ortaya çıkarmaktadır. Bu doğrultuda; iç mimarlık eğitiminin, akademik çalışmaların nesnesi olarak ele alınması ve bilimsel yöntemlerle incelenmesi önemli bir ihtiyaç olarak görülmektedir. Öte yandan Türkiye'de iç mimarlık eğitiminin geldiği noktanın tartışılması, verilen eğitimin içerik ve yöntem açısından sorgulanmasını da sağlamaktadır. Son yıllarda temel tasarım üzerine yoğunlaşan bilimsel etkinliklerin artması, konuyu odağına alan araştırmaların çoğalması ve ders içeriklerinde yeni yöntemlerin gündeme getirilmesi ise temel tasarım eğitiminin iç mimarlık pratiği içindeki yerini ve önemini somut biçimde göstermektedir. İç mimarlık (ve çevre tasarımı) müfredatının birinci yılında konumlanan temel tasarım eğitimi; sözel-matematiksel beceriler üzerine temellendirilmiş bir eğitim anlayışından gelen öğrencilerin "tasarım" kavramı ile ilk kez iletişim kurmasını sağlamaktadır. Söz konusu bu etkileşim, aynı zamanda ortaöğretimde başarı gösteren ancak temel tasarım eğitiminin gerektirdiği alternatif düşünme ve algılama biçimlerini kavramaya çalışan öğrencilerin karşılaştıkları zorlukları da tariflemektedir. Burada değinilen uyum sorunu ortaöğretim müfredatında dikkate alınan sınırlı zekâ alanları ile temel tasarım eğitiminde gereksinilen bilişsel beceriler arasındaki farklılıklardan da beslenmektedir. Bu noktada uzamsal beceriler; iç mimarlık (ve çevre tasarımı) ve STEM (fen, teknoloji, mühendislik ve matematik) başta olmak üzere pek çok disiplin için büyük bir önem arz etmektedir. Howard Gardner tarafından ortaya atılan çoklu zekâ kuramı ise zekâ düzeylerinin özerk güçler aracılığıyla oluştuğunu ve bu güçlerin sekiz farklı beceri alanı ile temsil edildiğini savunmaktadır. Bu bağlamda; temel tasarım eğitiminin de hem öğrencilerin sekiz farklı beceri alanını dikkate alması hem de uzamsal beceri düzeylerini geliştirecek nitelikte bir yöntem içermesi büyük önem taşımaktadır. Bu çalışmada; iç mimarlık (ve çevre tasarımı) bölümü birinci sınıf öğretim programında yer alan temel tasarım eğitimi için, çoklu zekâ kuramı üzerinden öğrencilerin sekiz farklı beceri alanını harekete geçiren ve uzamsal beceri düzeylerinin gelişimine etki eden yeni bir izlence önerisi geliştirmek amaçlanmıştır. Bu bağlamda geliştirilen izlence; üç büyük girdi üzerinde temellenmiştir. Söz konusu girdilerden birincisi kavramsal ve biçimsel yöntemler üzerinden yorumlanan "temel tasarım eğitimi"; ikincisi iç mimarlık eğitimi için büyük bir önem taşıyan "uzamsal beceri kavramı"; üçüncüsü ise zekâ kavramını sekiz farklı beceri alanı üzerinden tarifleyen "çoklu zekâ kuramı" olarak belirlenmiştir. Geliştirilen yeni izlence önerisinin, öğrencilerin uzamsal beceri düzeylerine ve akademik başarılarına olan etkilerini incelemek üzere üç hipotez kurulmuştur. Hipotezleri sınamak için açımlayıcı sıralı karma yöntem deseni ile gerçekleştirilen araştırma kapsamında; nicel ve nitel veriler iki aşamada ve sıralı olarak elde edilmiştir. Birinci aşamada, araştırma sorularına doğrudan yanıt üretebilecek nicel veriler; ikinci aşamada ise nicel bulguları daha detaylı şekilde açıklamaya katkı sağlayacağı düşünülen nitel veriler toplanmıştır. Araştırmanın nicel bölümü için iki farklı yöntem kullanılmıştır. Bu bağlamda "Temel tasarım dersinde çoklu zekâ boyutlarını dikkate alan bir izlence veya geleneksel izlence ile eğitim gören öğrencilerin uzamsal beceri seviyeleri arasındaki farklılık" üzerinden kurulan 1. Hipotez (1H) için ve "Temel tasarım dersinde çoklu zekâ boyutlarını dikkate alan bir izlence veya geleneksel izlence ile eğitim gören öğrencilerin akademik başarı seviyeleri arasındaki farklılık" üzerinden kurulan 2. Hipotez (2H) için "deneysel yöntem (ön test-son test kontrol gruplu gerçek deneme deseni)" tercih edilmiştir. "İç mimarlık ve çevre tasarımı birinci sınıf öğrencilerinin uzamsal beceri seviyeleri ile temel tasarım eğitimindeki akademik başarı düzeyleri arasında ilişki" üzerine kurulan 3. Hipotez (3H) için ise "bağıntısal yöntem (ilişkisel tarama deseni)" tercih edilmiştir. Araştırmanın nitel bölümü için ise "durum çalışması yöntemi (örnek olay tarama deseni)" kullanılmıştır. Araştırma kapsamında kullanılan izlenceler bağımsız değişken; öğrencilerin uzamsal beceri düzeyleri ise bağımlı değişken olarak kabul edilmiştir. Bağımsız değişkenin kendi içinde nitelik yönünden en az iki ulam/düzey oluşturabilmesi için bağımsız değişkenin denenen/uyarıcı düzeylerini geliştirilen yeni izlence ve geleneksel izlence oluşturmuştur. Bu kapsamda araştırmanın bağımsız değişkeni ile bağımlı değişkeni arasındaki anlamlı ilişkileri sınamak üzere; geliştirilen yeni izlencenin uzamsal beceri seviyelerine etkisi öğrencilerin öğrenme sürecine dâhil ettikleri zekâ alanları üzerinden kavramsallaştırılmış ve öğrencilerin etkin kullandıkları zekâ alanı sayısı ara değişken olarak kabul edilmiştir. Bu çalışma, 2021-2022 akademik yılının güz döneminde İstanbul Gedik Üniversitesi Güzel Sanatlar ve Mimarlık Fakültesi (şimdiki adıyla Mimarlık ve Tasarım Fakültesi) bünyesindeki İç Mimarlık ve Çevre Tasarımı Bölümü'nde İMÇ101 Temel Tasarım I dersine kayıtlanan 70 birinci sınıf öğrencisi arasından, araştırmacı tarafından belirlenen dışlama ölçütleri dikkate alınarak seçilen ve yaşları 18-22 arasında değişen toplam 60 (48 kadın, 12 erkek) katılımcı üzerinden yürütülmüştür. Araştırma kapsamında iki farklı çalışma grubu oluşturulmuş ve bu gruplardan biri deney, diğeri ise kontrol grubu olarak kullanılmıştır. Grupların cinsiyet ve yaş gibi değişkenler açısından denk olmasını sağlamak amacıyla eşleştirilmiş seçkisiz (yansız) atama deseni tercih edilmiştir. Her iki grupta da deney öncesi ve deney sonrası ölçümler yapılmıştır. Araştırmada nicel verileri toplamak için "Çoklu Zekâ Alanları Gelişimsel Değerlendirme Ölçeği (MIDAS_TR)", "Raven Standart Progresif Matrisler (RSPM) Testi" ve "Zihinsel Döndürme Testi (ZDT)" kullanılmıştır. Araştırmanın nitel verilerini toplamak için ise "anket formu (AF)" ve "yarı yapılandırılmış görüşme formu (YYGF)" kullanılmıştır. Bu bağlamda; öğrencilerin çoklu zekâ alanlarını belirlemek için kullanılan MIDAS_TR, deney ve kontrol grubundaki öğrencilere sadece deney öncesinde (ön test) uygulanmıştır. Öğrencilerin uzamsal beceri (uzamsal görselleştirme ve uzamsal ilişkiler) düzeylerini belirlemek için kullanılan RSPM ve ZDT ise deney ve kontrol grubundaki öğrencilere hem deney öncesinde (ön test) hem de deney sonrasında (son test) uygulanmıştır. Öte yandan; öğrencilerin görüş ve düşüncelerini belirlemek amacıyla kullanılan anket formu ve YYGF ise sadece geliştirilen yeni izlence ile eğitim gören deney grubu öğrencilerine deney sonrasında uygulanmıştır. Bu tez çalışmasından elde edilen ilk bulgu; temel tasarım dersinde çoklu zekâ boyutlarını dikkate alan bir izlence veya geleneksel izlence ile eğitim gören öğrencilerin uzamsal beceri düzeylerinin gelişimleri arasında farklılık olduğudur (1H). Bu sonuç; çalışmanın birinci araştırma hipotezini desteklemiştir. Araştırmadan elde edilen ikinci bulgu; temel tasarım dersinde çoklu zekâ boyutlarını dikkate alan bir izlence veya geleneksel izlence ile eğitim gören öğrencilerin akademik başarı düzeyleri arasında farklılık olduğudur (2H). Bu sonuç; çalışmanın ikinci araştırma hipotezini desteklemiştir. Araştımadan elde edilen üçüncü bulgu ise iç mimarlık ve çevre tasarımı birinci sınıf öğrencilerinin uzamsal beceri düzeyleri ile temel tasarım eğitimindeki akademik başarı düzeyleri arasında ilişki olduğudur (3H). Bu sonuç tez çalışmasının üçüncü araştırma hipotezini desteklemiştir. Bu bulgular ışığında; iç mimarlık (ve çevre tasarımı) bölümü birinci sınıf öğretim programında aktarılan temel tasarım eğitiminde çoklu zekâ kuramı üzerinden sekiz farklı beceri alanını harekete geçiren yeni izlence önerisinin, öğrencilerin uzamsal beceri düzeylerine ve akademik başarılarına olumlu yönde etki ettiği çıkarsanmıştır. Bu tez çalışması kapsamında kurulan hipotezler yalnızca tek bir ders üzerinden sınanmış olsa da iç mimarlık (ve çevre tasarımı) eğitiminin en önemli derslerinden biri olan temel tasarım eğitiminin uzamsal becerilerle ilişkisini ortaya koyması; genel olarak iç mimarlık (ve çevre tasarımı) bölümünün uzamsal beceri ile kurduğu bağlılaşık ilişki konusunda da fikir edinmemizi sağlamaktadır. Diğer yandan, gerçekleştirilen araştırmanın 2021-2022 akademik yılının güz dönemi ile sınırlı tutulması ve elde edilen nicel ve nitel verilerin yalnızca tek bir üniversitenin iç mimarlık (ve çevre tasarımı) bölümü öğrencilerinden toplanmış olması bu çalışmanın en önemli yöntemsel sınırlılıklarından biri olarak kabul edilmektedir. Çalışma grubunun sınırlı bir alandan seçilmiş olması, erişilen bulguların genellenebilme olasılığını zayıflatmakta ve araştırmanın dış geçerliğini olumsuz yönde etkilemektedir. Bu bağlamda; düşük dış geçerlik sorununun giderilmesi ve araştırmadan elde edilen verilerin çalışma evrenini temsil edebilmesi için; farklı üniversitelerde temel tasarım eğitimi alan iç mimarlık (ve çevre tasarımı) bölümü birinci sınıf öğrencilerinin de dâhil edildiği enlemsel (kesitsel) yeni araştırmaların planlanması önerilmektedir.