Tasarımda otantiklik : özne-nesne-bağlam ilişkisinde otantikliğin açığa çıkışı

Abstract

Günümüzde özne, teknolojinin ve modernitenin her alanda alıp götürdüğünden endişe ettiği gerçeklik ve doğruluğun arayışında ve talebinde olduğundan, otantiklik artan bir öneme sahiptir. Otantiklik öznelerin kendilerine dönüşlerinde, birbirleri ile ilişkilerinde, nesnelere bakışlarında, kültürleri tecrübelerinde ya da bağlamlarda mevcut olduğundan, bu kavrama pek çok perspektiften bakabilmek mümkündür. Bu tez çalışması kavramın temellendiği felsefi altyapıya kısaca değindikten sonra, asıl ilgi alanı olan özne-nesne-bağlam ilişkilenişinde otantiklik kavramını ele almaktadır. Özne, kendini ifade etmek için otantik bulduğu artefaktları seçmekte, kullanmakta ve tüketmektedir. Dolayısıyla bir artefaktı otantik kılarak ona değer katan özelliklerin neler olduğunun tespit edilmesi tasarım açısından da önem taşımaktadır. Tez çalışmasının birincil hedefi, ürün tasarımının ana çıktısı olan artefaktların otantiklik algısına tasarım penceresinden bakabilmek için bir kavramsal çerçeve oluşturmaktır. Nitel bir çalışma olan bu tezin geneli için fenomenolojik yaklaşım, özgün araştırma için ise temellerini fenomenoloji ve gömülü teoriden alan tematik analiz yöntemi benimsenmiş ve uygulanmıştır. Tematik analiz çalışmasının sonucunda artefaktın otantiklik algısı için ortaya konan çerçeve, hermeneutik fenomenoloji yöntemi rehberliğinde, yarı yapılandırılmış görüşmeler ile değerlendirilmiş ve denenmiştir. Çalışmanın sonucuna göre, otantiklik yalnızca 'var' ya da 'yok' olarak nitelenebilecek ikili bir yapıda değildir, çeşitli katmanlara sahip geniş bir tayftır. Kavramsal çerçeve çalışmasının bulgularına göre, özne tasarım nesnesi olan artefaktın otantikliğini 'biçim, malzeme, üretim süreci, işlev, anlam ve bağlam' katmanlarında değerlendirmektedir ve bu katmanlar kavramsal çerçevenin bileşenlerini oluşturmaktadır. Otantiklik ve tasarım ilişkisi yalnızca artefaktı değil, artefaktın karşısındaki özneyi, özne-artefakt ilişkilenişindeki anlamlandırmayı, ilişkilenişin gerçekleştiği bağlamı da kapsamaktadır ve ancak tüm bu kavramlara bütünsel bir yaklaşımla tanımlanabilir. Bu bütünsel yaklaşımla bakıldığında; bir 'işlev'i yerine getirmek üzere tasarlanmış olan 'biçim'i elde edebilmek için 'malzeme'nin 'üretim süreci'nden geçmesi ile ortaya çıkan ve özne ile bir 'bağlam' içindeki ilişkilenişi neticesinde 'anlam' kazanan artefaktın otantik olup olmadığı da yine bu katmanlarda sahip olduğu niteliklere göre değerlendirilmektedir. Araştırmanın başında tasarım penceresinden bakıldığında soyut, bulanık, dağınık, belli belirsiz bir kavram olan otantiklik, bu tez çalışması ile özneyi, nesneyi ve özne-nesne ilişkisini anlamaya yönelik mevcut teoremler ışığında ortaya çıkan kavramsal çerçeve ile belirginleşmekte, halen soyut bir kavram olsa da bakılan çerçevede bir biçim kazanmaktadır.