Geç modernite, riskler ve aidiyet : bireyselleşmenin beyaz yakalı kentsel deneyimlerine ve yer duygularına etkileri

Abstract

Bu çalışma toplumsal düzenin temel özelliklerinden biri haline gelen bireyselleşme olgusunun mekânsal yansımalarına günümüz geç modernite koşulları bağlamında, bireyler üzerinden odaklanmaktadır. Neoliberal kapitalizm ve küreselleşmenin hâkim olduğu geç modernite, bireyselleşme sürecinin bireycilik ideolojisinin de güçlenmesiyle daha yoğun yaşandığı bir döneme işaret etmektedir. Bireyselleşme yerel toplulukları çözülmeye uğratırken bireysel kimlik ve benlik de uzmanlıkların yönlendirdiği çoklu hayat tarzlarına göre şekillenmektedir. Geç modernite aynı zamanda risklerin algılanabilirliğini ve yoğunluklarını arttırarak bireyselleşmenin karşısına risk toplumunu koymaktadır. Bütün bu süreçler yerel topluluklarından ayrılan "birey"in yerle ilişkilerini derinden etkilemektedir. Bireyselleşmenin geç modernitede güçlenmesinin temel nedenlerinden biri neoliberalizmin emek piyasasını esnekleştirmesidir. Esnek emek piyasasının getirdiği, rekabet, yüksek eğitim ve hareketlilik yoğunlukları da artmaktadır. Beyaz yakalılar bu bağlamda bireyselleşmenin daha yüksek gözlemlendiği bir toplumsal gruptur. Beyaz yakalıların kentsel hayat tarzlarına olan yüksek ilgileri beyaz yakalıları tüketim odaklı bir kentleşmenin hedef kitlesi haline getirmekte olduğu için ayrıca önemlidir. Bu çalışma bireyselleşmenin yer duygusuna etkilerine beyaz yakalılar üzerinden odaklanmaktadır. Bu bağlamda İstanbul'da ikamet eden 17 beyaz yakalıyla derinlemesine görüşmeler gerçekleştirilmiştir. Çalışma, literatürdeki temel bireyselleşme ve yer tartışmalarını bir araya getirmekte ve çok katmanlı olarak ilişkilendirerek tartışmaya açmaktadır. Çalışmanın ikinci bölümünde bireyselleşme ve bireycilik kavramları tarihsel ve ideolojik boyutlarıyla ele alınırken üçüncü bölümünde geç modernitede makro ölçekteki toplumsal dönüşümler bağlamında bireyselleşmenin yeni boyutları ve benlik üzerindeki etkileri geniş çaplı literatür taraması çerçevesinde ele alınmıştır. Dördüncü bölümde yerleri dönüştüren yerinden çıkarıcı mekanizmalara ve yerin yeni anlamlarıyla yer duygusu ve yer bağlılığı kavramlarının literatürde nasıl ele alındığı aktarılmıştır. Yer duygusunu oluşturan bireysel ve toplumsal etkenler gösterilerek günümüzde yer duygusunu oluşturan faktörler tartışmaya açılmıştır. Saha çalışması bulgularının analizi ve yorumlamasının yapıldığı beşinci bölümde katılımcıların kendini gerçekleştirme süreçleri, emek piyasasındaki konumları, düşünümsellikleri, birincil grup ilişkileri gibi temalar bağlamında bireyselleşme deneyimleri ve bu deneyimlerin yerle ilişkilerine yansımaları aktarılmıştır. Katılımcıların muhitleriyle, yerel toplulukla, evleriyle ve kentle ilişkilerine dair geniş kapsamlı bir analizle katılımcıların yer deneyimleri, mekân tercihleri, yer duygusu, yere bağlılıkları gösterilmiştir. Sonuçta yer duygusunun bireyselleştiği, hayat tarzları, riskler ve emek piyasasındaki konuma göre düşünümsel olarak şekillendiği ve yer bağlılığının bu faktörlere duyarlı olduğu görülmüştür.