Kapadokya trogloditlerinin mekânsal değerlerinin karşılaştığı hukuksal sorunlar için kavrayış, çözümleme ve çözüm önerisi

Abstract

Mimarlık olguları tanımlanırken mimar duyarlılığı genellikle geometrik olanı fiziksel ve biçimsel olanı tanımlamayı birincil kabul eder. Oysa mekânsal ve boyutsal olan insana "göre" mekândır. İnsana oranlıdır ve onu belirleyenler, biyolojik -algısal- olduğu kadar toplumsal ve kültüreldir. Mimarlığı biçimselliğe indirgeyen yaklaşımlarında kullanıcı insan, kültürel olgular ve yaşamın değişkenliği boyutu ikincil olarak ele alışagelmiştir. Genelde mimarlık eğitimi tasarımı önceleyerek birçok mekânsal olguyu -hukuk, ekonomi, politik, kültürel- geri plana atarak indirgeme eğiliminde kurgulanır. Bu tür indirgemeci paradigmalar-kuramlar- mimarlık mekân ve insan olgularını tüm karmaşıklığı ve tarihselliğinde anlamayı -comprehension- ve açıklamayı -explanation- olanaksız kılan sınırlı yaklaşımlardır. Mimarlık araştırmacıları mimari mekânı tanımlarken önce biçimsel olarak tanımlar. Bunun dayanağı olarak özellikle işlevden kalkılır, genel geçer işlevler tanımlanır ve işlevdeki soyut -zaman kültür ve sosyoloji dışı- bir insan betimlenmeye çalışılır. Oysa betimlemeye çalışılan bu "insan" soyut bir insandır bir antropomorfolojidir. Bu tezde mimarlığın bu indirgemeci yaklaşımının kuramsal olarak ne denli sınırlayıcı ve yetersiz bir mimarlık paradigması oluşturduğunun ve daha bütünsel, yeterli ve tümel bir paradigmanın gerekliliği meta sorunsalı geliştirilecektir. Bu bütünsel paradigmanın üç önemli dayanağından biri biçim; diğeri insan ve üçüncüsü hukuk olduğunu savunan ve bu üç boyuttan hiçbirinin tek başına mimarlığı ve mekânı tanımlayamayacağı savı çok özel bir örnekten kalkarak geliştirilecektir. Bu örnek dünyaca ünlü Kapadokya coğrafyası ve tarihinden oluşmuş troglodit insan yerleşimleridir. Önce belirtilmesi gereken şey, araştırmanın nesnesinin genel adıyla Kapadokya olarak anılan doğa harikası fiziksel coğrafyanın 15000 yıldır Anadolu'ya yerleşerek yaşamaya çalışan insan topluluklarının barınma, savunma, tapınma, kültürlerini kısaca yaşamlarını sürdürmeye çalışmak için oluşturdukları mekânlardır. Bu mekânsal örneklerin binlerce yıl süren serüveninde gelinen aşamada birçok sorun çözüm beklemekte, insanlığı genelinde ve Türkiye'yi özelde "doğru" çözümler önermeye, koruma ve geliştirme projeleri önerme sorumluluğu ile karşı karşıya bırakmaktadır. Bu tezin başlangıç noktasını oluşturan yüksek lisans tezi; troglodit topraktan kazıyarak elde edilen (Kapadokya kaya kütleleri) negatif mekânların incelenmesi üzerine olmuştur. Mimarlık kavramına genel evrensel bir tanım, mimari olguların betimlenmesinde kullanabilecek en genel ve nitelemelerin oluşacağı bir çevçeveye, bu tür mekânların özelliklerinin ne yolla katılabileceği sorgulanmıştır.