Şanlıurfa geleneksel dövme motiflerinin dijital baskılı yaygı tasarımlarında kullanımı

Abstract

İnançların, kültürlerin, değerlerin ve bireysel kimliğin sembolleridir. Kadim geçmişe sahip ilkel dövmelerle ilgili bilgileri ilk aktaranlar Heredot, Marko Polo, James Cook, Prof. Kindler Spindler ve Sergei I. Rudenko'dur. Asya, Afrika kıtalarıyla Okyanusya Adaları'nda (Markiz, Samoa) dövmenin ilk izlerine rastlanmaktadır. Tarihi veya ilkel adını verebileceğimiz dövmeler; Mısır, Mezopotamya, Cezayir, Ural-Altay Dağları, Anadolu, Yunanistan, Avusturya, İtalya Japonya, Yeni Zelanda, Amerika ve kutuplarda köklü bir geçmişe sahiptir. Günümüzde ise ülkemizde tarihi dövmelerin örneklerine Güneydoğu Anadolu Bölgesi'nde yer alan bazı illerimizde hâlâ rastlanmaktadır. Şanlıurfa ilinin Harran İlçesi'nde nicelik olarak dövme taşıyıcıları diğer illere oranla daha fazladır. Geleneksel dövme konusunda araştırma yapılmasını zorunlu kılan en önemli etken; bu geleneğin taşıyıcılarının ileri yaşlarda olmasıdır. Geleneğin günümüzde devam etmemesi sebebiyle de bu kişiler son temsilciler konumundadır. Bir başka önemli etken ise; Mümtaz Fırat'ın Kaybolan İzler adlı eserinde aktardığı, "Dövme ile halı ve kilimlerde benzer motiflerin kullanılmasının yanı sıra, bazı motiflerin de benzer şekilde isimlendirildikleri görülmüştür. Dövme motifleri arasında görülen: Yıldız, ay, güneş, insan, çiçek, ağaç, başak, ceylan, akrep, ayna, tarak motifleri ve adlandırılmaları ile halı-kilim motifleri ortaklık taşımaktadır." bilgisidir. Farklı yazılı kaynaklarda da geleneksel dövmelerin halı ve kilimlerimizdeki motiflerle büyük benzerlik taşıdığının aktarılması sebebiyle geleneksel dövmelerin tarihsel sürecinin araştırılması, dövmelerin anlamlarının incelenmesi ve dövme taşıyıcıları için saha araştırmasının yapılması bu tez çalışmasının başlangıç aşamasını oluşturmaktadır. İlerleyen bölümlerde ise geleneksel halı sanatı tarihimize değinilerek, çağımızın teknolojik gelişmeleri sayesinde, farklı malzemeler kullanılarak tasarımcıya yeni yorumlar geliştirme olanağı sunulmasıyla dokumadan dijitale halının yeni çehresine değinilmiştir. Dijital baskılı sistemlerde üretilen dijital baskılı yaygıların, makinelerde dokunmuş halılardaki sınırlılıkların aksine sektöre sağladığı avantajlar ayrıntılı bir şekilde incelenmiştir. Dijital baskılı yaygıların üretim sürecini daha iyi açıklayabilmek adına; dijital kavramlar, renk yönetim sistemleri (ICC Profil, RIP yazılımlar), dijital inkjet ve dijital süblime transfer baskı sistemleri iş akışı dahilinde anlatılmıştır. Tez çalışması süresince edinilen ayrıntılı bilgilerin ışığında, renk sınırlaması gözetmeden Adobe Photoshop, Adobe Illustrator programları kullanılarak geleneksel dövme motiflerinden ilham alınarak yaygı tasarımları yapılmış; dijital süblime transfer baskı sistemlerinde üretimleri gerçekleştirilerek bu tez çalışmasının son bölümüne eklenmiştir. Günümüzde ihtiyaç, beklenti ve imkânların değişip evrimleşmesiyle moda olgusunun iç mekânlarda da kendisini göstermesi, yaygıların da sıklıkla değiştirilebilecek hızlı tüketim ürünü hâline gelmesini sağlamıştır. Çünkü, gelişen koşullar daha ucuz ve daha ergonomik ürünlere talebin artmasına neden olmuştur. Son yıllarda baskı teknolojisindeki gelişmelerle birlikte baskı türlerinin çeşitliliği artmış ve farklı yaygı grupları oluşturulmaya başlanmıştır. Mekânlarda bütünlük sağlayan yer yaygıları, bulundukları alan içerisinde çeşitli anlatımlarla farklı bir hava yaratmada önemli bir işlev üstlenerek her geçen gün yenilenerek gelişme kaydetmektedir.