Resimde oryantalist yaklaşımlar ve mimari gerçeklik : Kahire

Abstract

Doğuyu konu edinen resimler, Batı resminde bir tür olarak varlığını 20. yüzyılın başına değin sürdürmüştür. Bu süreçte kültürel mirası ile İslam dünyasının en önemli şehirlerinden biri olan Kahire'de farklı dönemlerde inşa edilmiş ve birbirinden farklı tasarım özellikleri gösteren yapılar, Batı'nın düşsel sahnelerinin dekoru ya da başlı başına resmin konusu olarak temsil aracına dönüşmüştür. 20. yüzyılın ortalarına gelindiğinde, kentin Avrupalı sanatçılar tarafından yaratılmış geniş bir görsel külliyatı oluşmuştur. İslam dünyasının binlerce yıllık somut kültürel ögeleri, tuvallere taşınırken birbirini çoğunlukla yineleyen mimari ögelerin bir seçkisi sunulmaktadır. Bir yandan 19. yüzyılda Kahire'de modernleşme paradigması çerçevesinde toplumsal yapı, sanat ortamı, şehirde yerleşim bölgeleri ve geleneksel mimari üslup değişime uğrarken diğer yandan tuvallere taşınan temsiller, belli bölge ve sokaklarda bulunan yapılarla sınırlı kalmıştır. 20. yüzyılda sanat, siyaset ve edebiyatta Avrupalı olmayanın Batılı tarafından yaratılmış temsilinin tartışılmaya başlamasıyla birlikte resimde oryantalist yaklaşımlar tahakküm, öteki gibi kavramlarla ilişkilendirilmiştir. 19. yüzyıl siyasi dünyasının bir ürünü olarak okunabilecek resimlerde temsil biçimi ve imgelerle sarmalanmış dünyanın gerçekliği tartışılırken resimsel mekânlar bu yaratılmış imgelerin dışında değerlendirilerek mimarlık ve sanat tarihi araştırmalarında görsel belge/kayıt olarak işlevlendirilmeye devam etmektedir. Oryantalistin her daim gerçeklikten uzak, ötekileştiren ya da daha iyimser bir yaklaşımla romantik duygularla, Doğu'ya olan hayranlığının yönlendirici olduğu tahayyüller yarattığını söylemek mümkün gözükmemektedir. Resimlerin bir bölümü, Kahire'de bulunan tarihi eserlerin, mimari kurgu, tasarım özellikleri ve yaklaşık iki yüz yıl öncesine ait vaziyetlerine dair bir öngörü yaratmakta ve böylece kanıt değeri edinebilmektedir. Diğer yandan, resimlerdeki mimari ögelerin iki boyutlu düzleme taşınırken ressamın imgelem dünyasıyla iç içe geçebildiği, yapıların gerçekliğinden koparılarak belge/veri niteliğini yitirdiği anlaşılmaktadır. Nihayetinde, yaratılmış mimari imgenin yapının gerçekte var olan durumunu gölgelediği saptanabilmektedir. Çalışmada; Kahire'nin Tolunoğlu (868-905), Fatımi (973-1171), Eyyubi (1171-1250), Memluk (1250-1517) ve Osmanlı (1517-1914) döneminde şekillenen ve 19. yüzyıla uzanan mimari geçmişi üzerinden resimlerde görülen yapılar değerlendirilmektedir. Kahire'yi konu edinen resimlerde izlenen yapıların resimsel mekânda tahayyül ve hakikatle ilişkisi tartışılarak, mimari imgelerin kent özelinde görsel belge niteliği sorgulanmaktadır.