Geç dönem Osmanlı kültüründe resimli süreli yayınlar üzerinden sanat söylemleri

Abstract

Bu tez, Osmanlı mecmualarında yer alan sanat reprodüksiyonları ve sanat metinleri üzerinden Osmanlı modernizmi tartışmalarına katkı sunmayı amaç edinmiştir. Batı kültürü ile etkileşim sonucu medeniyet ve terakki fikriyle birlikte Osmanlı coğrafyasına yeni bir sanat söylemi sirayet etmişti. Osmanlı mecmualarında sanattan türlü biçimlerde bahsedilirken aynı zamanda mecmualarda görsellik gelişme gösteriyor ve sanat reprodüksiyonları bu görsellikte önemli bir alanı işgal ediyordu. Tezde görsel ve metinsel biçimlerde kendini gösteren sanat söylemlerine ve görsellerine klasik sanat tarihi historiografyasına alternatif bir yaklaşımla süreli yayınlar perspektifinden yaklaşılmıştır. 1863 ve 1922 yılları arasında yayımlanan Osmanlı süreli yayınları araştırma dahilinde tutulmuştur. Süreli yayınlar, politik, toplumsal, ekonomik, ticari, modernleşme bağlamlarıyla iç içe neşriyatlar bütünü olarak ele alınmış ve tez bu bağlamlardan hareketle üç temel problematik üzerine inşa edilmiştir. Birinci problematiği, sanatın metinler aracılığı ile ifade, üslup ve içerik boyutları oluşturur. Sanat üzerine yapılan tanımlamalar, sanatın terakki düşüncesi üzerinden söylemleri, sanat diline ve terminolojisine yansıyan söylemler, Doğu ve Batı sanat tarihine dair söylemler bu mesele içerisinde değerlendirilmiştir. İkinci temel problematik resimli dergilerde sıklıkla rastlanan sanat reprodüksiyonlarının kaynakları ve sunum biçimleridir. Literatürde mecmuaların yerel ve uluslararası reprodüksiyon hareketliliği, üzerinde çok durulmayan bir konu olarak hak ettiği değeri görmemiştir. Literatürde muhtelif ipuçlarından yola çıkılarak, Avrupa dijital gazete arşivlerinde yapılan araştırmalarla bu reprodüksiyon hareketliliği olabildiğince detaylı aktarılmaya çalışılmıştır. Bu surette Osmanlı ve Batılı baskı ve gazete şirketleri arasında reprodüksiyon ağının varlığını kanıtlayan birçok görsel tespit edilmiştir. Bu araştırma sırasında Osmanlı mecmualarında yayımlanan ama bilgileri verilmeyen çoğu eserin sanatçı bilgileri ortaya çıkarılmıştır. Bununla birlikte reprodüksiyonların ülkeler arasında geçirdiği dönüşümleri, sunum biçimlerindeki farklılıkları ve benzerlikleri tespit edilmiştir. Üçüncü temel problematik ele alınan sanat metinlerinin, sanat reprodüksiyonlarının ortaya çıkardığı meselelerin modernleşme sürecindeki konumuyla ilgilidir. Bu vesileyle K. D. Watenpaugh ve T. Mitchell okumaları üzerinden Osmanlı modernizmi ekseninde Osmanlı orta sınıfı ile süreli yayınlar ilişkisi değerlendirilmiştir. Bu konu kapsamında sanat metinlerinin ve reprodüksiyonlarının modernist söylemle örtüşen işlevleri, reprodüksiyonlarda ön planda olan kadın ve aile görselliği, güzel sanatlar söyleminin karikatürlere etki eden tarafları değerlendirilmiştir. Sonuç olarak süreli yayınların sanatı ifade etme biçimleri ve bu yöndeki çabaları, sanat tarihi historiografisi, matbuat tarihi ve Osmanlı modernleşmesi çalışmalarına katkı sunabilecek bir argümandır.