Rasyonalizm bağlamında Immanuel Kant'ın çağdaş politika felsefesine etkileri: Hannah Arendt ve Jürgen Habermas

Abstract

Bu çalışmanın amacı, Kantçı rasyonalitenin çağdaş politika teorisi içindeki yerini Hannah Arendt ve Jürgen Habermas gibi iki önemli çağdaş politika düşünürünün yaklaşımları çerçevesinde ele alarak ortaya koymaktır. Bu amaçtan hareketle çalışma, öncelikle geçerliliği sorgulanır hale gelmenin ötesinde, büyük toplumsal problemlerin müsebbibi olarak lanse edilen Kantçı rasyonel teorinin çağdaş politika felsefesinde tartışılan sorunlara çözüm sunmak için uygun düşünsel zemin ve teorik araçlar sağlayabilir olup olmadığını soruşturmaktadır. Bu bağlamda, çağdaş döneme özgü politik sorunlara çözüm önerileri üretme amacıyla Kantçı rasyonel tezlere geri dönen Arendt ile Habermas'ın Kant düşüncesinden hangi türden teorik araçlar edindiği analiz edilmektedir. Düşünürler söz konusu geri dönüşte çeşitli nedenlerle eksik veya sorunlu gördükleri belirli orijinal Kantçı kabulleri çağdaş toplumsal yapının çoğulcu karakteri ve kendi düşünsel politik vizyonları çerçevesinde yoruma tabi tutarlar. Çalışmada söz konusu yorumlamaların aynı zamanda bir yeniden yapılandırma girişimi olduğu da ortaya konulmaktadır. Arendt, totalitarizm, kamusal ve özel alan arasındaki sınırın bulanıklaşması, apolitik bireycilik, kötülüğün sıradanlaşması ve kitleselleşmesi problemi, düşüncesizlik, politik yargı koyma yetisinin sönümlenmesi ve en önemlisi kamusal politik uyum ve ortak anlayış tesis etmeyi sağlayan 'ortakduyu'nun ortadan kalkması olarak gördüğü çağdaş sorunlara çözüm yolları ararken Kantçı 'refleksif yargı', 'genişletilmiş zihniyet' gibi kavramlara başvurur. Bu başvuruda, geliştirdiği politika kavramının özgünlüğüyle Arendt yüzünü Kant'ın özel olarak politika teorisini ortaya koyduğu çalışmaları yerine Yargıgücünün Eleştirisi eserinin, güzel, hoş ve estetik beğeni üzerine düşüncelerini ortaya koyduğu bölümüne dönerek buradan kendi politika teorisi için kavramsal araçlar temin etmeye çalışır. Habermas'ın Kant ve modern rasyonel projeyle olan temasının ise entelektüel kariyeri boyunca değişen görüşleriyle paralel olarak dönüştüğü ama bu dönüşümlere rağmen bir devamlılık sergilediği görülür. Başka bir ifadeyle, teorik yaklaşımları erken, olgunluk ve geç dönemlerde olmak üzere ortaya koyduğu tezlerde farklılıklar gösterse de düşünürün modern Aydınlanma ideali ile Kantçı rasyonalist tezlere yönelik teveccühü istikrarlı biçimde devam eder. Habermas modern dönemde araçsal aklın yaygınlık kazanarak neden olduğu patolojilerin varlığını kabul etse de bu patolojileri aşma imkanını iletişimsel normatif boyutuyla yine akılda görür. Bu tutum, düşünürün modern rasyonel projenin özgürleştirici potansiyeline olan inancının bir yansımasıdır. Bu nedenle Habermas politika, hukuk, demokratik yurttaşlık, meşru ulusal, uluslararası ve kozmopolit hukuk üzerine farklı dönemlerde geliştirdiği düşüncelerini önemli oranda Kantçı rasyonel tezlerle olan çok yönlü bir ilişki içinde temellendirir. Sonuç olarak Kantçı rasyonel yaklaşım dönüştürülmek veya yeniden yapılandırılmakla iki önemli çağdaş politika düşünürü için önemli başvuru kaynağı sunar.