Tarihsel gelişimi içinde performatif bir unsur olarak giyside sesin kullanımı ve "ses ten" çalışması için kostüm tasarımı

Abstract

Tiyatro ve performans sanatları her zaman, içinde yer aldığı sanatsal, toplumsal, entelektüel ortama bağlı olarak şekillenmiştir. 20. yüzyıl başlarında Batı sanatında gerçekleşen dönüşümler günümüz çağdaş sanat anlayışının da temellerini atmıştır. Dönemin avangard sanatçıları, hiyerarşik yapılara ve sanatçı idealine karşı çıkarak hayat ve sanat arasındaki sınırları belirsizleştirmeye yönelik işler üretmişlerdir. Tiyatro, dans, performans gibi gösteri sanatlarında, dönemin bir yansıması olarak "yaratıcı performansçı" anlayışı ortaya çıkmıştır. Performans yaratımında hiyerarşik yapı ve doğrusal anlatılar sorgulanmaya başlanmıştır. Bir yaratım yöntemi olarak doğaçlama önem kazanmıştır. 1900'lerin başındaki modernist, avangard sanatçılar, 1960'ların Happening'leri, ve 1960-70'li yılların sivil haklar ve feminist hareketlerine katılan sanatçıları, mevcut kültürel manzarayı dönüştürmüşler ve günümüz performans yapma biçimlerinin ve arayışlarının üzerinde yükseldiği zemini oluşturmuşlardır. Performans içerisindeki kostüm anlayışı da bu gelişmelere paralel olarak dönüşmüş ve kostüm tasarımında natüralist geleneğin yanında yeni arayışlar hâkim olmaya başlamıştır. Kostümün bir karakteri giydirmeye yarayan görsel bir unsur olmanın ötesine geçerek, performansın inşasında belirgin unsurlardan biri olduğu ve başlı başına bir ifade aracı olarak eserin merkezini, çıkış noktasını oluşturduğu örnekler özellikle 20. yüzyıl ile birlikte karşımıza çıkmaya başlar. Performans yaratımında insan bedeninin, içsel deneyimin ve hareket itkisinin dışavurum şekillerinin araştırılmaya başlanmasıyla birlikte kostüm de bu arayışların önemli bir aracı haline gelmiştir. Bu çalışmada ses unsurunun kostümler aracılığıyla açığa çıkması ve performatif bir unsur olarak kullanımı üzerine odaklanılmıştır. Giysilerde ses unsuru, Şaman giysilerinde olduğu gibi malzemenin rezonansı ve bedenin hareketleri ile açığa çıkarılabildiği gibi 20. yüzyıldan itibaren ses kayıt teknolojisinin ve dijital teknolojilerin gelişmesiyle giyilebilir teknolojiler yoluyla da gerçekleşebilmektedir. Çalışma sürecinde, giysiler yoluyla ses üretim tekniklerini tanımak, olanaklarını keşfetmek, icracının elinde nasıl çalışabileceğini test etmek ve giyilebilir teknolojiler aracılığıyla bir performans malzemesi ve anlatısı geliştirebilmek hedeflenmiştir. Çalışmada sesin entegre edildiği kostümlerin, hareketi yönlendiren bir unsur olarak performansın yaratımına etkisi araştırılmıştır. Doğaçlama hareket çalışmalarıyla tetiklenen ses ortamı ve sesin yönlendiriciliğini kullanarak hareket eden dansçılar için kostümler ve objeler tasarlanmış ve uygulaması gerçekleştirilmiştir. Kostümlere eklemlenen dokunma sensörleri aracılığıyla hareket halindeki bedenlerin teması, sürekli dönüşen bir ses atmosferi yaratmaktadır. Dans ve hareket tekniği olarak çağdaş dans sanatı alanındaki doğaçlama yaklaşımı temel alınmıştır. Çalışmada, kostümün yaratımında bir yöntem olarak somatik araştırmaların ve doğaçlamanın kullanımı, etkileşim ve süreç temelli tasarım araştırmaları, Yeni Materyalizm ve özellikle Karen Barad'ın intra-action düşüncesine kavramsal bağlantılar sunulmaktadır. Kostümler büyük ölçüde hareket halindeki beden üzerinde, onunla ilişkiye geçerek, tasarlanabilmektedir. Kostümü giyen beden ise ancak bir diğer kişi veya diğer uzamsal öğeler ile ilişkilendiğinde bu yaratım ifade bulmaya, gerçekleşebilmeye başlar. Bu, açık uçlu, yeniden düzenlemeye imkân veren ve teşvik eden, sonuç odaklı değil, süreçte anlam bulan bir çalışmadır. SesTen çalışması, hareket eden bedenler, kostüm, teknoloji, ses ve uzam arasında birbirinin içine geçmiş, ve birbirinden doğan ilişkiler kuran, tüm unsurların eşit şekilde yaratım sürecini etkilediği bir performans pratiği denemesidir.