Manisa Yazma Eser Kütüphanesindeki geometrik tezyinatlı ciltler

Abstract

İslam sanatındaki geometrik tezyinat; Emeviler döneminde Helenistik ve Bizans etkisi altındayken, Abbasiler zamanında bilimin gelişmesi ve Türklerin de Orta Asya'da edindiği kültür ve sanat birikimleri ile harmanlanmasıyla yeni bir kimlik kazanmış ve tarih sahnesine çıkarak çarpıcı örneklerini sunmuştur. X. yüzyıldan XIII. yüzyıla kadar Orta Asya, Suriye, Mısır, İran ve Anadolu'dan, İspanya ve Kuzey Afrika kıyılarına kadar geniş bir coğrafyada üretilen İslam eserleri ekseriyetle geometrik desenlerin hâkimiyetinde ilerlemiştir. Mimari ve diğer sahalardaki geometrik bezemelerin kitap sanatlarına yansıması IX. yüzyılda görülmeye başlanmıştır. Türk cilt sanatındaki geometrik süslemeler; başta Anadolu Selçukluları olmak üzere Memlük, İlhanlı ve Karamanoğulları zamanında birbirinden sanatlı eserlerin ortaya çıktığı dönem olmuştur. IX. yüzyıldan XII. yüzyılın sonlarına kadar ciltlerdeki geometrik bezemeler, tam zeminli ve şemse içerisindeki yıldız ağları ile geometrik örgülerden müteşekkilken; XIII. yüzyıl sonlarına doğru bitkisel formlar ile birlikte kullanılmış, XIV. yüzyıllarda ise natüralizm etkisini göstererek geometrik kompozisyonların yerini almıştır. Cilt üzerindeki geometrik desenler hangi dönemde yapıldıysa bulunduğu zaman dilimindeki eserlerle at başı gitmiş ve bütün İslam eserleri bir bütün halinde birbiriyle irtibatlı ilerlemiştir. Geometrik desenler ile ilgili son yıllarda yapılan araştırmaların da cilt sanatından yoksun bir şekilde mimari ve mimariye bağlı unsurlar üzerinden gidildiği görülmüştür. Hâlbuki mimaride olduğu gibi kitap sanatlarında da geometrik desenlerin kullanıldığını ve bu konunun bağımsız ele alınıp değerlendirilmesinin yapılacak çalışmalarda eksiklik yaşatacağının altını çizmek isteriz. Tamamlamış olduğumuz Sanatta Yeterlik Tez çalışmasının; Türk cilt sanatındaki geometrik tezyinat konusuna ve geometrik desenlerin farklı bir yüzeyde nasıl uygulandığına dair fikriyata katkı sağlayacağı kanaatindeyiz.